ژئوتوریسم (Geotourism) یکی از رشته های گردشگری وابسته به طبیعت است است که به معرفی پدیده های زمین شناسی به گردشگران با حفظ هویت مکانی آنها می پردازد. ژئوتوریسم از علوم مختلف زمین شناسی کمک می گیرد و علاقمندان به طبیعت و پدیده های زمین شناسی را برای بازدید از جاذبه های زیبای زمین دعوت می کند.
ژئوتوریسم یا گردشگری زمین شناسی امروزه مخاطبان وسیعی پیدا کرده است . مخاطبان ژئوتوريسم نه تنها متخصصان و کارشناسان زمين شناسى، بلکه گردشگران عادى و علاقمندان طبيعت هستند. در جريان فعاليتهاى ژئوتوريسمى، بازديدکنندگان ضمن بازديد از پديدههاى زيبا و ويژه زمين شناسى، با مبانى پيدايش آنها آشنا شده اهميت وجودى آنها را درمىيابند. يکى از ويژگىهاى پديدههاى زمين شناسى که موجب برترى نسبى آنها بر پديدههاى اکوتوريسمى مىشود، اسرارآميز بودن و پيچيده بودن مباحث زمين شناسى براى افراد عادى است. واژه زمين شناسى براى اغلب مردم يادآور پديدههاى باشکوه، بزرگ و اسرارآميزى چون آتشفشان، زلزله، شهاب سنگ، دايناسور، فسيل، دورههاى زمانى ميليونى و … است. لمس اين مفاهيم يا مفاهيم وابسته به آنها که در جريان برنامههاى گردشگرى زمين شناسى امکانپذير است، جذابيتى شگرف براى بازديدکنندگان ايجاد مىنمايد.
يکى از مباحث مهمى که در ژئوتوريسم اهميت زيادى دارد، موضوع آموزش و اطلاع رسانى است. هدف از اين مبحث آشنا ساختن همگان به خصوص کودکان و نوجوانان با ميراث زمين شناسى و پديدههاى مختلف علوم زمين به منظور جلب همکارى عمومى در حفظ اين آثار و استفاده بهينه و صحيح از اين منابع است.
ژئوتوريسم علاوه بر مزايايى که از نظر درآمدزايى مستقيم و غيرمستقيم به واسطه جذب گردشگر دارد، در ايجاد اشتغال بين دانش آموختگان علوم زمين و همچنين ساکنان مناطق داراى سايتهاى زمين شناسى بسيار موثر است. ايجاد مشاغل جديد تحت عنوان راهنمايان زمين شناسى (Geoguides ) و نگهبانان زمين شناسى ( Geoguards ) از اين جملهاند.
Geoguide زمين شناسى است که با گذراندن دورههاى آموزش اصول راهنمايان جهانگردى و همچنين آشنا بودن با پديدههاى زمين شناسى ايران در خدمت گروههاى گردشگرى قرار مىگيرد. وظيفه اين راهنما ارائه توضيحات علمى و توصيف پديدههاى زمين شناسى براى گردشگران و پيشبرد اهداف آموزشى تعريف شده است. اين راهنما مىتواند بصورت دائم در منطقه حضور داشته باشد و به گروههاى مراجعه کننده خدمات بدهد. در اين صورت بايد در ژئوپارک مورد نظر دفترى براى استقرار وى در نظر گرفته شود. همچنين راهنما مىتواند بر اساس برنامه گروههاى گردشگرى، در مناطق مختلف آنها را همراهى نمايد.
Geoguard زمين شناسى است که در محل ژئوپارک مستقر بوده و ضمن آگاهى کافى از ويژگىهاى پديده مورد نظر، وظيفه حراست از محدوده ژئوپارک را انجام مىدهد. Geoguard مىداند که چه عواملى بر پديده مذکور آثار منفى مىگذارد و در جهت جلوگيرى از اين آسيبها تلاش کرده و اين آثار منفى را در ابتداى بازديد براى بازديدکنندگان نيز تشريح مىنمايد. Geoguard در تمامى مراحل بازديد گروه را همراهى نموده و از آسيبهاى احتمالى وارده به پديدهها توسط بازديدکنندگان جلوگيرى مىکند.
ژئوسايت
مکانى که داراى يک پديده کمياب و ارزشمند زمين شناختى است را ژئوسايت مى نامند.اين نقاط بايد ارزش هاى زيبايى شناسى و علمى داشته و امکان بازديد از آن براى همگان فراهم باشد.
براساس cowie &wimbeldon 1994 : ژئوسايت ها مکان هايى داراى نمونه هاى شاخص از تاريخ زمين شناختى ،فرآيندهاى برجسته زمين شناختى که در توسعه اشکال زمين موثر بوده اند،اشکال و فرم هاى زمين شناختى برجسته و شاخص هستندکه از نظر زمين شناسى ارزش جهانى دارند.
ژئوسايت ها نقاط منفردى هستند که مى توانند هدف بازديد ژئوتوريست ها باشند.همچنين گروهى از ژئوسايت ها را مى توان در گستره يک ژئوپارک يافت.
ژئوتوریسم (Geotourism)ژئوتوریسم (Geotourism)
ژئوپارک
يونسکو تعريف کوتاه و روشنى براى ژئوپارک که خود آن را ابداع کرده دارد:
گستره اى با مرز هاى کاملاً آشکار و پهنه کافى که در برگيرنده چند پديده زمين شناختى کمياب و برجسته بوده و در آن گستره جاذبه هاى طبيعى تاريخى و فرهنگى ارزشمند نيز يافت مى شود .اين گستره بايد از برنامه هاى مديريت گسترش و بهره بردارى و طرح هاى حفاظتى برخوردار باشد و توان بالا بردن سطح اقتصادى جامعه محلى و جذب همکارى هاى مردمى را دارا مى باشد.
واژه نوين ژئوپارک را يونسکو پديد آورد.اين واژه از دو زيرواژه geological (وابسته به زمين شناسى)وpark(وپارک در مفهوم کلى)است.اين واژه به روشنى تمرکز وتاکيد بر ماهيت وارزش زمين شناختى يک گستره دارد.
ژئوپارک ها اهداف گسترده اى را دنبال مى کنند:توسعه اقتصادى جامعه محلى از راه گسترش ژئوتوريسم تبيين ارزش واصالت زمين وطبيعت انديشه همگان ، جلب مشارکت همگانى در حفاظت ونگهدارى ميراث زمين شناختى وبالابردن دانش و آگاهى مردم در مورد علوم زمين از جمله موارد راهبردى در انديشه برپاکنندگان شبکه ژئوپارک ها است.
اولين حرکت ها در رابطه با توجه وحفاظت از ژئوسايت ها وميراث زمين شناختى توسط سازمان ها وگروه ها وانجمن هايى از قبيلand the council of Europe progeo Malvern Group UNESCO Division of earth sinces IGCP,IUGS صورت گرفت.اما شايد بتوان ديدار وگفتگوى Nicolas zouros يونانى وGuy Martini فرانسوى در خلال کنگره بين المللى زمين شناسى در چين (سال 1997 ميلادى) را نقطه عطف تشکيل شبکه ژئوپارک ها اروپايى وپس از آن شبکه ژئوپارک هاى جهانى داشت.اين دو امروزه نقش مهمى در موضوع ژئوپارک ها در جهان به عهده دارند.
شبکه ژئوپارک هاى جهانى با پشتيبانى يونسکو،در سال 2004 ميلادى شکل گرفت و 17 ژئوپارک از اروپا به همراه 8 ژئوپارک از چين نخستين عضوهاى آن بودند .شبکه ژئوپارک هاى جهانى با (GGn)Global geopark network بود اکنون 63 عضو از 19 کشور جهان دارد که ژئوپارک قشم تنها ژئوپارک ايران وخاورميانه در اين شبکه است.
شبکه ديگرى که پيش از اين شبکه تشکيل شد.شبکه ژئوپارک هاى اروپا يا (GGN) Geopark eroupian network بود که اکنون 33 عضو دارد .شبکه جديد به نام شبکه ژئوپارک هاى آسيا اقيانوسيه يا (APGN)Acia pacfiec Geoparks network در حال شکل گيرى است با پيشنهاد نگارنده در کنفرانس منطقه اى ژئوپارک هاى آسيا – اقيانوسيه (Malaysia langkawi 2007) همچنين سومين کنفرانس ژئوپارک هاى يونسکو Osnabruck2008 ) تشکيل شبکه هاى ژئوپارک هاى کشورهاى اسلامى و يا (ICGN)islamic countries geopark network) اسلامى با مرکزيت پايگاه ملى داده هاى علوم زمين ايران مورد بررسى قرار گرفته که اميد است اين شبکه يا شبکه پيشنهادى عبدالعظيم حقى پور (شبکه ژئوپارک هاى خاورميانه مورد پذيرش وتصويب يونسکوقرار گرفته وکشور ايران در اين راستا مرکزيت پيدا کند.
کشورهاى داراى ژئوپارک جهانى وشمار ژئوپارک هاى آن ها :
ايران(1) – ايتاليا(1)- کرواسى(1) – جمهورى چک(1)-چين(22) –ژاپن (3)- فرانسه(2)- يونان(2) –مالزى (1)- جمهورى ايرلند(1) – انگلستان (7)- آلمان (6)- اتريش (2)- اسپانيا(4)-استراليا(1)- رومانى (1)-پرتغال(2)- نروژ(1)
ژئوتوريسم
ژئوتوريسم گردشگرى آگاهانه و مسئوليت در طبيعت با هدف تماشا و شناخت پديده ها وفرآيندهاى زمين شناختى و آموختن نحوه شکل گيرى وسيل تکامل آنهاست.
نکاتى که در اين تعريف بايد مورد توجه قرار گيرند:
آگاهانه:
يک ژئوتوريست با هدف مشخص وبرنامه قبلى به يک منطقه مسافرت مى کند.در واقع او مى داند که از اين بازديد چه انتظارى دارد و چه خواهد ديد او از موصوع مورد بازديد شناخت کلى دارد.
مسئولانه:
ژئوتوريست به ارزش وحساسيت پديده هاى زمين شناختى آگاه است. و در هنگام استقرار در منطقه وبازديد از وارد نمودن هرگونه آسيب به آنها و طبيعت بيرون خوددارى کرده وديگران را نيز از اين کار باز مى دارد .
طبيعت فعاليت هاى ژئوتوريستى در محيط طبيعى انجام مى شود .بازديد از موزه هاى علوم زمين به تنهايى نمى تواند يک فعاليت ژئوتوريسمى باشد وبيشتر يک فعاليت تکميلى در کنار ژئوتوريسم به حساب مى رود.البته بازديد از سايت هاى فسيلى در شمار فعاليت هاى ژئوتوريسمى به حساب مى آيد.
پديده هاى زمين شناختى حاصل عملکرد فرايندهاى گوناگونى است که در طول تاريخ زمين شناختى وزمين ريخت شناسى(ژئوموروفولوژيک) موضوع مورد علاقه وتوجه ژئوتوريسم است.
آموزش:
يکى از اهداف ژئوتوريسم آموزش مفهوم هاى پايه علوم زمين به همگان به ويژه کودکان ونوجوانان است آشنايى با پديده هاى زمين شناختى و ارزش آنها موجب احساس نزديکى بيشتر با زمين وطبيعت و افزايش وافزايش حس مسئوليت فردى واجتماعى افراد نسبت به حفاظت از اين پديده ها خواهد شد . پيش از اين به دليل نو بودن موضوع ژئوتوريسم عدم ارائه تعريف دقيق از آن ونبود منابع ومستندات تدوين شده اين نوع گردشگرى(بوم گردى) در نظر مى گرفتند.حقيقت اين است که هر دو رشته گردشگرى (ژئوتوريسم واکوتوريسم )زيرمجموعه اى از توريسم وابسته به طبيعت Nature) (based tourism به شمار رفته وزيرشاخه يکديگر نيستند.تفاوت بزرگ اين دو اين است که اکوتوريسم بيشترى توجه را به موجودات زنده ومحيط هاى زندگى (گياهى وجانورى)معطوف مى دارد(همانگونه که نام آن وارتباطش با اکوسيستم و اکولوژى آن بر مى آيد.اما ژئوتورييسم به پديده هاى زمين شناختى وزمين ريخت شناسى پرداخته و در واقع با طبيعت بيجان وسير تحولى آن سروکار دارد .حتى در مواردى که ژئوتوريسم موضوع فسيل ها را مورد نظر قرار مى دهد-به يک موجود اکنون غير زنده – يا سنگ(سنگواره)توجه کرده است هر چند که اين سنگ خواستگاه زنده داشته است.البته موضوع سنگواره ها پل ارتباطى بين دانش زمين شناسى، زيست شناسى و آب وهوا شناسى ديرين است.
براى جداسازى ژئوتوريسم واکوتوريسم مثال زير مى تواند تفاوت ها را به روشنى بيان نمايد:
رشته هايى مانند کوه نوردى تپه نورد ى از زيرمجموعه هاى اکتوريسم هستند اما هدف وفعاليت اکوتوريسم ها و ژئوتوريست ها در اين بخش از طبيعت انجام مى دهند يکسان نيست .براى يک ژئوتوريست ، هدف کوهنوردى يا تپه نوردى نيست وسفر به اينگونه جاها براى شناخت ومطالعه خود پديده (کوه ، تپه، دره و…)وچگونگى پيدايش وساختار آن است.اين در حالى است که يک اکوتوريست براى کوهنوردى ورزشى يا تفريحى، بازديد از چشم اندازها وتماشاى گياهان و جانوران هدف هايى اين گونه ،به طبيعت سفر مى کند.
به طور کلى ژئوتوريسم نوعى گردشگرى طبيعى بر پايه دانش زمين شناسى است .
راس داولينگ وديويد نيوسام در کتاب ژئوتوريسم (2006) آشکارا ژئوتوريسم را گردشگرى زمين شناختى و(نه گردشگرى جغرافيايى) دانسته اند.همچنين در خلال نخستين کنفرانس جهانى ژئوتوريسم(فريمانتل استراليا 2008) در روز پايانى کنفرانس ،گفتگوهاى پردامنه اى در مورد پيوستگى ژئوتوريسم با دانش زمين شناسى و جغرافيا بين کارشناسان وشرکت کنندگان پيش آمد که پس از پايان ديدگاه هاى گوناگون دانش زمين شناسى از آن رو که فرآيندها و پديده هاى زمين شناختى بيشتر وگسترده ترى را در مقايسه با جغرافيا(ژئومورفولوژى/ زمين ريخت شناسى)زير پوشش مى گيرد،به عنوان پيوسته ترين رشته علمى با زمين ريخت شناسى )زير پوشش مى گيرد،به عوان پيوسته ترين رشته علمى با ژئوتوريسم پيشنهاد شد. همچنين همگان به اين هماهنگى رسيدند که تعريف پيشين ژئوتوريسم از سوى انجمن ملى جغرافياى آمريکا(نشنال جئوگرافى) با آنچه اکنون در ديگر جاهاى جهان به کار مى رود يکسان نبوده ونمى تواند به عنوان مفهوم ژئوتوريسم به کار رود.اين تعريف تنها در آمريکا وبا توجه به ويژگى هاى مورد نظر آن کشور کاربرد دارد .شايان ذکر است که اين هماهنگى با حضور چند تن از نمايندگان سرشناس ژئوتوريسم کشور آمريکا بدست آمد.ژئوتوريسم اصلى ترين فعاليتى است که در محدوده يک ژئوپارک انجام مى شود.اما مى تواند در خارج از اين محدوده يعنى در يک ژئوسايت منفرد نيز صورت پذيرد.ترانشه جاده ها و ديواره ها از ديگر مواردى هستند که مى توانند پديده هاى زمين شناختى را دربرداشته ونمايش دهند.اين گونه موارد که حالتى کم وبيش خطى دارند را نمى توان ژئوسايت در نظر گرفت.عنوان ژئوتوريسم مسير يا مسير ژئوتوريسمى براى اينگونه موارد بکار مى رود.
ژئوتوريست ها معمولاً گردشگرانى قانع هستند که به دنبال هتل هاى لوکس وشرايط بسيار عالى خدماتى نيستند. آنها مى توانند به راحتى در چادر و در شرايط ابتدا زندگى کنند، مسيرهاى طولانى وسخت را پيمايش کنند وبيشترين ارتباط ونزديکى را با طبيعت داشته باشند.اين يکى از مزيت هاى ژئوتوريسم به شمار مى رود ونشان مى دهد که اينگونه از گردشگرى اين رويداد و اين هماهنگى ،يکى از اهداف و آرمان هاى تشکيل ژئوپارک ها نيز بوده است .
ابزارهايى که مى توان در تفسير ژئوتوريسم و ژئوسايت ها به کار برد:
عکس :
عکس ابزار قدرتمندى براى نشان دادن يک ژئوسايت و ويژگى هاى آن است يک عکس خوب ودقيق مى تواند حجم زيادى از اطلاعات را ارائه داده و از توصيفات طولانى براى شرح و تفسير يک پديده زمين شناختى جلوگيرى نمايد.
برای دیدن ادامه تصاویر روی عکس زیر کلیک کنید
کتابچه هاى راهنما:
مى توان اطلاعات پايه وبرخى ويژگى هاى مهم يک ژئوسايت را به همراه تصاوير وطرح هاى توجيهى در قالب يک کتابچه يا بروشور کوچک وسبک در اختيار بازديدکنندگان قرارداد.اينگونه کتابچه ها به دليل راحتى حمل وسرعت در دسترسى به اطلاعات اوليه بسيار مورد علاقه گردشگران است.
نقشه مسير ونقاط :
نقشه ها با نشان دادن محل قرار گرفتن ژئوسايت ها و همچنين مسيرهاى ژئوتوريسم يکى از ابزارهاى مهم ومفيد براى گردشگران هستند که مى توانند بسته به بزرگى منطقه مقياس هاى گوناگونى داشته ودر آنها از نمادها ونشان هاى گرافيکى براى گوياتر شدن و آسان تر شدن کاربرد استفاده شود.
فيلم:
تهيه فيلم هاى کوتاه وبلند مستند از ژئوسايت ها همراه با يک متن ساده ومختصر ابزار خوبى براى معرفى آن ژئوسايت است.
لوح فشرده اطلاعاتى :
لوح هاى فشرده که به صورت چند رسانه اى (Multimedia) طراحى شده وداراى قابليت دو طرفه(interactive) باشند ،يکى از مفيد ترين ابزارها براى کسب اطلاعات در مورد يک ژئوسايت وهمچنين علاقه مند ساختن گردشگران به بازديد از آن است.
پايگاه اينترنتى وگشت مجازى :
پابگاه اينترنتى بهترين وسريعترين وسيله براى دسترسى به اطلاعات از دورترين نقاط ممکن است ايجاد ارتباط با بازديدکنندگان پايگاه اينترنتى و دريافت نظرات وپرسش هاى آنها و پاسخ گويى سريع از ويژگى هاى اين ابزار است. همچنين مى توان تورهاى مجازى از يک ژئوسايت را در پايگاه اينترنتى قرار داد تا افراد بتوانند از اين طريق ديدگاهى کلى نسبت به آن پيدا نمايند.تورهاى مجازى در واقع نوع گشت با استفاده از تصاوير ويژه است که به بازديدکنندگان احساس حضور در محيط واقعى و سرک کشيدن به هر گوشه از آن محيط را مى دهد.
سينماى فرانما(IMAX) :
سامانه جديدى که مدتى است در خدمت هنر سينما قرار گرفته و ويژگى هاى آن نشان دادن تصاويربسيار بزرگ وعريض وشبه سه بعدى است وبيننده خود را کاملاً در محيط موضوع حس مى کند .با توجه به عظمت و شکوه پديده هاى زمين شناختى ، اين سامانه مى تواند در اين زمينه بسيار کارآمد بوده ومخاطبين بسيار زيادى را به خود جلب نمايد و در نتيجه توجه وعلاقه عمومى را به ژئوپارک ها وژئوتوريسم گسترش دهد
ابزار هاى پروازى:
بزرگى وگستردگى بسيارى از پديده هاى زمين شناختى بازديد از آنها را از نزديک واز روى زمين مشکل کرده وبه اين شکل بازديد کننده نمى تواند تصور ودرک درستى از ابعاد وساختار اينگونه پديده ها بدست بياورد(پديده هاى بزرگ وابسته به زمين ساخت از اين گونه اند).کاربرد بالگرد، هواپيماهاى کوچک وهواسره ها (گلايدر) کايت موتوردار وبالن ها مى تواند در اين زمينه بسيار کارساز باشد .در واقع اين گونه بازديدهاى هوايى حسى دگرگونه به بازديدکننده داده وعلاقه مندى او را به اين موضوع بيشتر مى کند.آمار يکصدهزار بازديدکننده هوايى در سال(استيو مارتين 2006) در مورد بازديدکنندگان هوايى از دره گراند کانيون آمريکا در نوع خود بسيار جالب بوده واهميت اين گونه گشت ها در ژئوتوريسم را نشان مى دهد.
زيبايى شناسى در ژئوتوريسم
بخش قابل توجهى از مخاطبين ژئوتوريسم را افراد عادى وغير متخصص تشکيل مى دهند.اين گروه اغلب شامل جوانان ونوجوانانى است که به دليل ماهيت سنى خود بيشتر علاقه مند به ديدن شگفتى ها ومناظر بديع و اعجاب آور هستند.ذکر يک موضوع علمى در مورد يک پديده زمين شناختى ويا تاريخچه زمين شناسى منطقه جذابيت کمترى براى اين گروه داشته وبه تنهايى خسته کننده است.
يکى از رويکردهايى که در خلال بررسى ها و پژوهش هاى ژئوتوريسم هر منطقه بايد مورد توجه قرار گيردموضوع زيبايى شناسى در پديده هاى زمين شناختى وزمين ريخت شناسى است.اين عامل در جلب توجه همگان بخصوص افراد غيرمتخصص به سمت ژئوتوريسم نقش مهمى بازى مى کند.در واقع ابتدا زيبا شناسى است که موجب جلب توجه ومعروفيت يک پديده مى شود و در مرحله بعد دانستن تاريخچه شکل گيرى اين پديده ويا اهميت علمى آن مورد توجه قرار گرفته و افراد با علاقه وکنجکاوى بيشترى به کنکاش در مورد آن مى پردازند.
اصولاًً انسان همواره به طور غريزى به دنبال زيبايى بوده و جذب پديده هاى زيبا وديدنى مى شود.اين موضوع در ژئوتوريسم نيز کاملا صادق است.پديده هاى زمين شناختى که در ژئوتوريسم مورد توجه هستند، داراى جذابيت هاى رازگونه براى مخاطبين عام بوده واينگونه افراد با توجه به پس زمينه هاى کلى که از دانش زمين شناسى در ذهن دارند ، همواره نوعى شکوه وعظمت را از اين رشته علمى را انتظار دارند .پديده هايى مانند آتشفشان ها ، دايناسورها، يخچال ها ، کانيون ها ، غارها وشهاب سنگ ها از جمله اين موارد هستند .پديده هاى کوچک مقياس نيز از اين قاعده مستثنى نبوده و جذابيت آنها در داستانى است که در دل خود دارند.
در بسيارى از موارد مردم پيش از آنکه به ساختاروسير تکاملى يک پديده زمين شناختى توجه داشته باشند، جذب ظاهر و زيبايى آن مى شوند. در مرحله بعدى است که انسان کنجکاوانه سعى در دانستن داستان آن پديده کرده وبراى بالا بردن سطح آگاهى خود در مورد آن تلاش مى کند.در واقع اغلب اين زيبايى است که تاثير اوليه را بر فرد مى گذارد نه داستان.اگر پديده اى در گام اول جذابيتى براى يک بازديدکننده نداشته باشد ، مسلماًداستان آن نيز زياد برايش جذاب نيست.مگر آنکه اين داسنان بسيار ويژه وجالب باشد.
غارها از جمله پديده هايى هستندکه همواره مورد بازديد گروه هاى مختلف مردمى قرار مى گيرند.بسيارى از اين بازديدکننده ها هيچگونه اطلاعاتى از نحوه تشکيل غار وپديده هاى داخل آن ندارند.اغلب مردم به دليل ويژگى هاى زيبايى شناختى غارها به آنها مراجعه مى نمايند و در واقع با توجه به تعريف ژئوتوريسم نمى توان آنها را ژئوتوريست فرض نمود.
اما هنگامى که آنها در مورد نحوه تشکيل غارها وغار نهشته ها اطلاعات کسب مى کنند و در واقع در مورد غارها مى آموزند ،در زمره ژئوتوريست ها به شمار خواهند رفت.بنابراين قابل تصور است که اگر در تبليغات توريستى غارها جلوه هاى تصويرى وزيبايى شناختى آنها در کنار ويژگى ها واهميت علمى شان قرار بگيرند جذب مخاطب آنها دو چندان خواهد شد.
دودکش هاى جن ، منشورهاى بازالتى ومخروط هاى تراورتن از جمله اين پديده ها هستند که شکل ظاهرى ويژه وارزش زيبايى شناسى آنها اولين عامل در جذب گردشگر استو ژئوتوريسم مى تواند از اين ويژگى به نفع خود سود برد.
برپايى نخستين نمايشگاه اختصاصى عکس ژئوتوريسم توسط نگارنده (فرهنگسراى نياوران تهران، مرداد ماه سال 1387 ) وپس از آن در خلال برگزارى نخستين کنفرانس جهانى ژئوتوريسم (فريمانتل استراليا 2008) واستقبال چشمگير وگسترده از اين دو نمايشگاه که برگزيده اى از عکس هاى ژئوسايت هاى ايران را به نمايش گذاشته بود .نشان دهنده علاقه واشتياق متخصصان و افراد غير متخصص به مناظر وچشم اندازهاى زيباى زمين شناختى است ./اين جذابيت مى تواند دستمايه هنرمندان براى خلق آثار هنرى با الهام از اينگونه پديده هاى طبيعى شده وايشان را به شکلى به همکارى در زمينه معرفى پديده ها وچشم اندازهاى زمين شناختى وجذب گردشگر تشويق نمايد.
مزيت ها واثرهاى مثبت ژئوتوريسم و ژئوپارک ها در جامعه
مزايا واثرهاى مثبتى که از ايجاد ژئوپارک ها واجراى برنامه هاى ژئوتوريسم درجامعه به دست مى آيد را مى توان به چهار گروه اصلى تقسيم بندى نمود:اثرات اقتصادى،اثرات آموزشى پژوهشى،اثرات فرهنگى، اثرات درمانى
اثرهاى اقتصادى
گردشگرى همواره از صنايع درآمدزا وکم هزينه به شمار مى رفته است.گردشگرى طبيعت که در سال هاى اخير با شتاب زيادى گسترش يافته و علاقه مندان زيادى را به سوى خود کشيده نيز از اين اصل پيروى کرده و حتى نسبت به ديگر رشته هاى گردشگرى رشد وتوسعه بيشترى را داشته است.در مورد ژئوتوريسم که يکى از نتايج تاسيس ژئوپارک ها است، اثرات اقتصادى چشمگيرى چه به صورت مستقيم و چه به صورت غير مستقيم حاصل مى شود که عبارتند از:
- درآمد زايى مستقيم از صنايع وابسته به گردشگرى(حمل ونقل –خدمات صنايع دستى): صنعت حمل ونقل همواره نقشى اساسى در فعاليت هاى گردشگرى داشته وبا افزايش رفت و آمد گردشگران توسعه خواهد يافت.خدمات شامل مکان هاى اقامتى ، غذاخورى ها،بانک ها وبنگاه هاى اقتصادى ،فروشگاه ها پست ومخابرات از جمله بخش هايى هستند که گردشگران در حين سفر از آنها استفاده کرده وموجب رونق بيشتر کار آنها وبالا رفتن ميزان درآمدها خواهند شد. همچنين صنايع دستى محلى بيشتر به فروش رفته وتوليد آنها افزايش خواهد يافتوسنت ساخت صنايع دستى تداوم پيدا مى کند.
- اشتغال دانش آموختگان : همه ساله تعداد زيادى فارغ التحصيل در رشته هاى مربوط به ژئوتوريسم مانند زمين شناسى،جغرافيا ،محيط زيست گردشگرى و… بايد وارد بازار کار شوند.در بسيارى از کشورها ظرفيت کارپذيرى اين رشته ها اشباع بوده وکار جديدى نيز وجود ندارد.اين رشته نوين مى تواند فرصت هاى شغلى قابل توجهى را ايجاد کرده واين گروه از فارغ التحصيلان را به کار گمارد.دو شغل مشخص در ژئوتوريسم و ژئوپارک عبارتند از :راهنمايان زمين(GeoGuide) و زمين بانان(GeoGuard) راهنمايان زمين دانش آموختگانى هستند که اطلاعات مورد نياز را در اختيار گردشگران قرار مى دهند. زمين بانان فار التحصيلانى هستند که با آگاهى از ميزان اهميت وآسيب پذيرى، ژئوسايت ها به حفاظت ونگهبانى از آنها پرداخته و آثار منفى حضور گردشگران را به حداقل مى رسانند.
- جلوگيرى از مهاجرت به شهرها : هنگامى که منطقه اى به دليل حضور گردشگران به رونق اقتصادى رسيده واشتغال نيز به شکل هاى مختلف در آن منطقه فراوان شود، مهاجرت افراد بخصوص جوانان به شهرهاى بزرگ به منظور يافتن شغل و کسب در آمد کاهش يافته واقتصاد جوامع محلى تقويت مى شود.
اثرهاى آموزشى پژوهشى
مبانى فلسفه ايجاد ژئوپارک وهمچنين ابداع ژئوتوريسم- همانگونه که پيشتر گفته شد-گسترش وارتقاء دانش عمومى جامعه در رابطه با علوم زمين و اهميت نقش علوم زمين در زندگى مردم بوده است.گردشگران بخصوص قشر جوان ونوجوان در ضمن بازديد از ژئوپارک ها وهمچنين همراهى در بازديد هاى ژئوتوريسم با مفاهيم اوليه ميراث زمين شناختى آشنا شده احساس نزديکى وصميميت بيشترى با زمين در آنها پديد ِمى آيدودر نتيجه آنها احترام بيشترى به زمين وپديده هاى مربوط به آن خواهند گذاشت و به طور حتم از تخريب و آسيب رسيدن به آن جلوگيرى خواهند نمود.
از سوى ديگر ،با توجه به اينکه ژئوسايت ها داراى پديده هاى نادر وارزشمند زمين شناختى هستند،جايگاه مناسبى براى فعاليت هاى پژوهشى کارشناسان ومحققان علوم زمين بوده ومى توانند به عنوان نقاط هدف در اينگونه پژوهش ها به کار روند.دانشگاه ها با متمرکز نمودن بخشى از پايان نامه هاى کارشناسى ارشد ودکترى مى توانند دانشجويان را به پژوهشى در اين پايان نامه ها بوجود آورند.اين موضوع در مورد رشته هاى دانشگاهى ديگر نيز صادق است وهمانگونه که ذکر شد دانشجويان رشته هاى جغرافيا،گردشگرى ومحيط زيست نيز با توجه به ميان رشته اى بودن موضوع ژئوتوريسم و ژئوپارک مى توانند در اين زمينه به فعاليت هاى پژوهشى بپردازند.
اثرهاى فرهنگى
يکى از آثار گردشگرى تبادلات فرهنگى است که بين بازديدکننده وجامعه مورد بازديد صورت مى پذيرد.اين آثار کاملاً دوطرفه بوده وگاه از ديدگاه هاى گوناگون مى تواند حتى منفى نيز تلقى شوند .بررسى اثرات فرهنگى منفى نياز به بحث هاى اخلاقى اجتماعى وايدئولوژيک دارد که اينجا مجال وجايگاه آن نيست وتنها آثار مثبت که تقريباً مورد توافق همه ديدگاه ها است بررسى خواهد شد.
آشنايى با رسم ها وسنت ها ،باورها ، عادت ها، لباس وغذاى جامعه ميزبانبراى گردشگران بسيار جالب است. همچنين مردم محلى نيز با فرهنگ متفاوت گردشگران آشنا شده وگاه اين دريافت ها مى تواند موجب ارتقاى سطح فرهنگى برخى جوامع شود.براى توضيح بيشتر ، در ميان ژئوتوريست ها معمولاً افرادى گردشگران با مسافرات به نقاط مختلف نه تنها تا حدى دانسته هاى خود را با مردم جامعه ميزبان به اشتراک مى گذارند،بلکه آنها را از ديگر چشمه هاى اخلاقى واجتماعى مثبت خود بهره مند مى سازند .در برخى از روستاها ومناطق طبيعى کشور که جاذبه توريستى بالايى دارند.به دليل آنکه سال ها مورد بازديد گردشگران قرار گرفته اند نوعى ارتقاءدر رفتارهاى اجتماعى مشاهده مى شودکه با ديگر نقاز متفاوت است در واقع مردم اين مناطق گردشگرپذير شده اند وسعى کرده اند جوامع کوچک خود را با استانداردهاى مطلوب گردشگران هماهنگ سازند.خوشبختانه در اين راستا موضوع حفظ هويت فرهنگى تا حد زيادى به چشم مى خورد و بخش هوشمند جامعه از اين ارزش ها به عنوان يک ابزار قدرتمند در جذب هر چه بيشتر گردشگران استفاده مى کنند.
اثرهاى درمانى
طبيعت همواره آرامش بخش وتسکين دهنده روح وران انسان است.اين ويژگى در تمامى گونه هاى گردشگرى وابسته به طبيعت ديده مى شود.برخى از پديده هاى زمين شناختى ويژگى افزون ترى نيز دارند و براى درمان برخى بيمارى ها به کار مى روند: از اين گروه پديده هاى زمين شناختى مى توان چشمه هاى آب گرم معدنى(بيمارى هاى پوستى واستخوانى)نهشته هاى پيرامون درياچه ها و ماندآب ها به صورت لجن وگل(بيمارى هاى پوستى استخوانى ومفصلى)غارها(بيمارى هاى تنفسى) را ياد کرد.به تازگى گونه اى درمان با ماندن در درون غارهاى نمکى انجام مى شودکه به آن هالوتراپى (نمک درمانى) مى گويند.در اين گونه درمان، بيمارى هاى تنفسى ،آسم و سينوزيت بهبود مى يابند.
عامل هاى منفى وتهديد کننده ژئوسايت ها و ژئوپارک ها
پديده هاى زمين شناختى که شواهد ومدارک چندهزاره وگاه چندين ميليون سال تحول کره زمين هستند، همواره در حال تغيير و تحول بوده ونسبت به عامل هاى محيطى گوناگون ،حساس وشکننده هستند.از بين عامل هاى تهديد کننده ژئوسايت هانقش بشر از همه پر رنگ تر است. به نظر Murry gray (2004) برخى عوامل مخرب ومنفى تاثيرگذار بر ژئوپارک ها وژئوتوريسم عبارتند از:
1- برداشت غير مسئولانه سنگ،سنگواره وکانى
2- توسعه فضاهاى شهرى وصنعتى
3- فرسايش
4- جنگل کارى،قطع درختان ونابودى مراتع
5- حجم زياد بازديدکننده
6- تغييرات آب وهوايى وتغييرات سطح آب دريا
7- آتش سوزى
8-فعاليت هاى نظامى
9-نبود آگاهى،اطلاع رسانى و اموزش
10- استخراج غير اصولى معادن
نويسنده : عليرضا امرى کاظمى
در صورت داشتن اطلاعات و تصاویر جدیدتر ؛ آنرا به همراه نام خود
به آدرس tabasenc@yahoo.com ارسال فرمایید
“استفاده از مطالب سایت با ذکر منبع (www.tabasenc.ir) بلا مانع است”
سلام مطالبتون عالیه.من یه مقاله در مورد ژئوتوریسم تو خارج از کشور میخوام …هرچی میگردم نمی تونم پیدا کنم.اگه ی ادرس واسم بفرستید یا اگه مقاله دارید واسم بفرستید
slotfi381@gmail.com