دانشنامه طبس / محمدهاشم مریدا – محقق و نویسنده
مردم طبس که شیعه اثنی عشری هستند، ارادتی خاص به ائمه اطهار(ع) بهویژه حضرت اباعبدالله الحسین(ع) دارند و همه ساله مراسم عزاداری آن حضرت را با جلال و شکوه خاص برگزار میکنند.
اما آئینهای زیادی در گذشته در ایام ماه محرم در طبس اجرا میشده که اکنون دیگر سالهاست برگزار نمیشود و شاید کمتر کسی از جوانان و میانسالان آن را به یاد داشته باشند در مقاله ذیل به این مراسمها اشاره میشود:
………………………………………………………………………
1- سلام دادن
قدیمی ترین هیئت طبس هیئت صاحب الزمانی است پس از آن هیئت فاطمی وسپس چهارده معصوم (تا قبل از انقلاب نام هیئت چهارده معصوم هیئت توسلی بود .متوسل به چهارده معصوم)پس از آن ابو الفضلی وکوچکتر از همه به لحاظ قدمت هیئت حسینی است .در قدیم اگر دو هیئت عزادار در کوچه یا خیابان به هم می رسیدند باید هیئت کوچکتر به بزرگتر سلام می داد وهیئت بزرگتر نیز جواب آنها را می دادند که معمولا ذکر آنها این دم بود:
سینه زنان حسین جمله سلام علیک
وهیئت مقابل پاسخ می دادند :
اهل عزای حسین جمله علیک السلام
واگر این دو هیئت در کوچه یا خیابان پشت سر هم قرار می گرفتند وهیئت بزرگتر در پشت سر بود هیئت کوچکتر به احترام بزرگتر راه را باز می کرد تا هیئت بزرگتر عبور کند وخودشان هم از پشت سر آنها حرکت می کردند هنگام ورود به مجلس عزا هم اگر هیئت بزرگتر از راه می رسید حق تقدم داشت وگاه اتفاق می افتاد که هیئتی اگر چه زودتر به مجلس عزا می رسید اما به احترام بزرگتر باید ساعتی یا بیشتر صبر می کرد.
در قدیم هنگامی که مراسم عزاداری در هیئتی تمام می شد هیئت هایی که آنجا را ترک می کردند باهم دم گرفته وبه اصطلاح خداحافظی می کردند :
ما دعا گفتیم رفتیم از سر صدق وصفا بعد از این جان شما و جان شاه کربلا
وهیئت میزبان جواب می دادند:
ای عزیزان می روید همراهتان باشد خدا بعد از این جان شما و جان شاه کربلا
از رسم سلام دادن امروزه فقط هیئتها در اولین شبی که به یک هیئت می روند بر اهل هیئت سلام می دهند وهیئت میزبان نیز متقابلا در جلو درب هیئت تجمع کرده جواب سلام آنها را می دهند.
………………………………………………………………………
«چاووشخوانی»
آواز چاووشها همیشه حزین است و صدای حزینشان، حزن محرم را به همراه میآورد و یادآور نوای چاووشهایی است که در گذشته سوار بر اسب میشدند و گرم در کوچه و بازار نوا میدادند که: «چه کربلاست که دلها به جوش میآید، صدای ناله زینب به گوش میآید»
در گذشته در شهر طبس، قبل از رسیدن ماه محرم، چاووش محرم، لباس عزا به تن کرده، سوار بر اسب شده و در کوچه و بازار به حرکت در میآمد و رسیدن ایام عزای امام حسین(ع) را با اشعار حزین اعلام میکرد.
شاید مراسم چاووشخوانی یادآور اعلام بشیر از ورود بازماندگان کاروان کربلا و خاندان امام حسین(ع) به مدینه به دستور امام سجاد(ع) بود.
آخرین چاووشی که در طبس به چاووشخوانی میپرداخته مرحوم ملاغلامحسین عزیزی بوده است.
………………………………………………………………………
-تنور خولی
مراسمی در شب یازدهم ماه محرم در محل هیئت صاحب الزمانی برگزار می شد که به آن تور خولی
می گفتند .
بر اساس بعضی روایات پس از آنکه سر امام حسین (ع) را از بدن جدا کردند آن را به شخصی به نام خولی سپردند تا نزد یزید ببرد خولی در بین راه یک شب در خانه خود توقف کرد وچون همسرش از وفادران امام حسین (ع) بود سر آن حضرت را در تنور خانه اش پنهان کرد .نیمه های شب همسرش برای کاری از خانه خارج شد ودید نوری از تنور خانه به بیرون می تراود وقتی به بالای تنور رسید وسر بریده را دید سوال می کند که ای سر بریده کیستی ؟وسوال وجواب هایی با ناله بین آن دو رد وبدل شد
تمام مراسم تنور خولی سوال وجواب هایی بود که بین زن خولی وسر امام حسین رد وبدل می شد . بدین ترتیب که:
در وسط هیئت صاحب الزمانی تنوری می گذاشتند که از آن نور به بیرون می تراوید وشخصی هم در حالی که سر بریده ای را در دست داشت مشغول نوحه وسوال وجواب با این سر بریده بود
اولین مصراع آن اینگونه شروع می شد :
ای سر خونین کیستی تو
وصدایی جواب می داد :
ای زن خولی من حسینم
ومراسم تا پاسی از شب با ذکر مصیبت ونوحه خوانی و عزاداری ادامه داشت.
…………………………………………………………………….
برخی از مراسمات در طبس بدلیل وجود برخی محرمات و نقص مستندات تاریخی در اصل واقعه حذف گردیده است مانند قمه زنی یا حجه گاه حضرت قاسم که کیفیت آن به شرح ذیل می باشد :
………………………………………………………………………
«حجلهگاه قاسم»
براساس روایات، قاسم فرزند امام حسن مجتبی(ع)، جوان تازه دامادی بود که با کاروان کربلا همراه شد و در روز عاشورا به اذن عمو، به جنگ کفار رفت و شهید شد که به همین دلیل در ظهر روز نهم محرم، مراسمی با عنوان «حجلهگاه قاسم» در محل هیئت فاطمی(س) طبس برگزار میشد.
مراسم به این صورت بود که چند مرد سیاهپوش، خنچههای تزئین شدهای حاوی قند، کاسه نبات، حنا، شیرینی و دیگر لوازم عروسی را بر سر گذاشته و در جلوی دسته زنجیرزنی حرکت میکردند.
پشت خنچهها، حجله سیاهپوش کوچکی که نوجوانی در درون آن نشسته بود، بر دوش عزاداران حمل میشد که نمادی از حضرت قاسم(ع) بود و مردان خنچه به سر، همراه با حجله قاسم(ع) و دسته زنجیرزنی وارد هیئت فاطمی(س) میشدند و پس از عزاداری، نوحه، شیون و ذکر مصیبت، مجلس را ختم میکردند.
یکی از به یاد ماندنیترین ذکرهایی که از این مراسم در یادها مانده است، ذکر «قاسم شود داماد، عیشش مبارک باد» است.
مراسم حجلهگاه قاسم حدود ۳۵ سال است که در طبس برگزار نمیشود.
………………………………………………………………………
– قمه زنی
در نزدیکی مکانی که اسب مراسم عاشورا را تزیین می کنند حسینه ای است که آن را حسینیه قمه زنها می گویند معمولا افرادی که می خواستند قمه بزنند ظهر عاشورا به این حسینیه می آمدند و کفن پوش می شدند وبا تیغ قسمتی از پوست سر را می شکافتند وبا فریاد وشیون وفرق خونین پیشاپیش نخل و دسته های عزادار حرکت می کردند وچه بسا که از شدت حزن وخونریزی از هوش می رفتند. سالهاست این مراسم بدلیل حرمت شرعی و عدم سوئ استفاده رسان های غربی در طبس برگزار نمی شود و فقط کفن پوشان بدون قمه زدن در جلو نخل حرکت می کنند.
کلیه حقوق برای سایت ” دانشنامه طبس گلشن ” محفوظ است
استفاده از مطالب و تصاویر با ذکر منبع ” دانشنامه طبس گلشن ” مجاز است
با سلام و تشکر از سایت بسیار بسیار مفیدتون که اطلاعات کامل و جامعی از شهر قشنگمون رو در اختیار جهانیان قرار داده – امیدوارم ادامه پیدا کنه و من نیز علاقه دارم توی این زمینه در حد توانم کمکتون کنم .
خدا قوت – و باز هم تشکر
درود و سپاس
اگر ممکن است از مراسم آذین بندی نخل شرحی ارائه فرمایید که در صورت امکان دارای اطلاعات زیر باشد
1باور های مربوط به آن
2- امکانات و و وسایل بکا رفته در آذین نخل 3-اشخاص متولی
4- انواع آذین ها
5- فلسفه ی هریک از گلها میوه ها یا وسایل بکار رفته در آذین نخل
6- منابع مالی
7-محل تهیه آذینها در حال حاضر و ادوار پیشین 8- محل نگهداری آذین های ماندگار
سلام. این حسینیه قمه زنها کدومه؟ مدرسه علمیه یا ونجا که توش حلیم میدن و الان بازسازی شده یا جایی دیگه؟