تاریخ نگارش این مقاله سال 1357 و قبل از زلزله مخرب طبس می باشد.
خطه طبس در قدیم جزء قلمرو خراسان بزرگ بوده است؛ اكنون در تقسیم بندی های جدید این شهرستان در استان خراسان جنوبی می باشد.
خوانندگان گرامی، اهالی محترم طبس! لطفاً جهت ویرایش نهایی این مقاله اشتباهات یا لغزش های احتمالی این نوشتار مخصوصاً در نام های خاص و املای آنها) را به سایت گزارش دهید
فهرست:
۞ 1-مقدمه
۞ 2-تاریخچه
۞ 2-1-کتاب نزهه القلوب
۞ 2-2- سفرنامه ناصرخسرو
۞ 2-3- استخری
۞ 2-4- کتاب معجم البلدان
۞ 2-5- کتاب گنج دانش
۞ 3- بناهای تاریخی طبس
۞ 4- نامه ای از فتحعلی شاه به حاکم طبس
۩1- مقدمه
مقرنس كاری و رسمی كاری زیبا و پر ارزش منزلآقای نجد شیبانی در طبس.
طبس یكی از شهرهای حاشیه كویر است. از مشهد كه در شمال آن قرار دارد 500 كیلومتر فاصله دارد و یكی از شهرستان های استان خراسان است.
از شمال به كویر لوت، از جنوب به كویر نمك، از شرق به شهر فردوس و گناباد و از غرب به یزد محدود می شود. ارتفاع آن از سطح دریا حدود 700 متر است و از لحاظ جغرافیایی در 59 درجه و 56 دقیقه طول شرقی و 36 درجه و 33 دقیقه عرض شمالی واقع شده است و گرمترین شهر خراسان است.
طبس به واقع یكی از زیباترین شهرهای ایران است كه چون گلی در شوره زار قرار دارد؛ زیبا، گرم و مملو از درختان نخل سر به هوا كشیده همراه با درختان پرتقال و نارنج با جوی های پر از آب و باغ ها و كوچه های پر پیچ و خم كه انتهایی ندارد و انتهای یكی، ابتدای دیگریست.
۩ 2- تاریخچه
طبس، از شهر هاییست كه شاید به جرات بتوان گفت كه بافت قدیمی آن همچنان بدون دخل و تصرف باقی مانده؛ و به خصوص بنا های دوران قاجار آن كه زیبایی آنچنانی آن ها با معماری اصیل ایرانی، هر بیننده را به خاطر این همه هنر و زیبایی به تعجب و حیرت وا می دارد.
تاریخ واقعی شهر طبس را می بایست حتی از قبل از اسلام جستجو كرد. و از روی آثار باستانی ای كه از دوران زرتشتیان قبل از اسلام به جای مانده، می توان حكم بر قبل از اسلام بودنش نمود؛ ولی متاسفانه به علت عدم وجود مدارك و اسناد كافی و معتبر و قطعی، اطلاعات زیادی مربوط به دوران قبل از اسلام آن وجود ندارد.
در كتاب البلدان آمده است كه در دروان ساسانی دو دیه در اطراف طبس وجود داشته است كه احتمالاً دو دیه «خسرو آباد» و «دیهشك» كه در 7 تا 10 كیلومتری طبس قرار دارند می باشد؛ كه گویی در نزدیكی آتشكده هایی قرار داشته است و نام قریه «آتشكانون» از این آثار استنباط می شود.
نمایی از مدرسه دو منار، یكی از قدیمی ترین مدارس مربوط به قرن 5 هجری در طبس.
از آثار مسكونی قبل از اسلام می توان منطقه كوهستانی شرقی طبس در دره «سردر» كه دارای درختان جنگلی می باشد و همچنینی آثاری در دره «قریه آتشكانون» را یاد نمود. خوشبختانه به علت وجود اسناد و مدارك كافی و جامع و به خصوص وجود سفرنامه های سیاحان و نوشته های محققان و كتب جغرافیا كه در دوران اسلامی در دست است، اطلاعات ارزشمند و ذی قیمتی را در مورد طبس در اختیار می گذارد كه از آن جمله می توان به موارد زیر اشاره داشت.
۩ 2-1 كتاب نزهة القلوب
كتاب «نزهة القلوب» تالیف حمدالله مستوفی به سال 740 هجری قمری (1) ۞ مربوط به جغرافیا است. وی از طبس مسینان (مسینا) و طبس گیلكی چنین یاد می كند:
طبس مسینان از اقلیم سیم است. شهری كوچك است و گرمسیر و نخلیاتش فراوان بود و آبش از كاریز. غلات این قصبه هر هفتاد روز آب خورد و غلات مواضع كه در حوالی آن است هر هفت روز آب بخورد. و در آن ولایت چاهی بود كه خاك آن مقداری دانه جاروس (2) ۞، هر كه بخوردی در حال بمرد؛ اما در این نزدیكی آن چاه را انباشته اند و هم در آن ولایت چاهی است كه در زمستان آب بسیار در آن چاه می رود و در تابستان بیرون می آید و بدان زراعت می كنند و چاهی دیگر هست كه هر وقت در آن چاه نگاه می كنند شكل ماهی می نماید.
طبس گیلكی، شهری است كوچك و از اقلیم سیم است. در هفت روزه راه یزد است و هوایش به غایت گرم و خرما و ترنج بسیار باشد و در خراسان غیر از آن جایی دیگر نیست و آبش از چشمه ایست كه مقدار دو آسیای گردان آب آن باشد. حصاری محكم دارد و در جوار آن علف نیست و چند پاره دیه از توابع آنست.
و در جای دیگر آمده است:
طبس یا طبسان اول و ثانی، ناحیه ای بین نیشابور و اصفهان. طبسان مشتمل بر دو ناحیه است، یكی «طبس العناب» و دیگری «طبس التمر» كه طبس گیلك باشد.
۩ 2-2 سفرنامه ناصر خسرو
قسمتی از تزیینات داخلی یكی ازمنازل طبس، با مقرنس و رسمی كاری های زیبا.
ناصر خسرو قبادیانی مروزی كه در سال 444 هجری قمری (3) ۞ از طبس عبور كرده و 17 روز را در طبس به سر برده است، در سفرنامه خود از طبس چنین می گوید:
طبس شهری انبوه است اگر چه به روستا نماید. و آب اندك باشد و زراعت كمتر كنند. خرماستان ها باشد و بساتین و چون از آنجا سوی شمال روند، نیشابور به چهل فرسنگ باشد و چون سوی جنوب، به خبیص روند، به راه بیابان چهل فرسنگ باشد و سوی مشرق كوهی محكم است. و در آن وقت امیر گیلكی بن محمد بود و به شمشیر گرفته بود و عظیم ایمن و آسوده بودند مردم آنجا؛ چنانكه به شب در سرای ها نبستندی و ستور در كویر ها باشد با آنكه شهر را دیوار نباشد. و هیچ زن را زهره (4) ۞ نباشد كه با مرد بیگانه سخن گوید و اگر گفتی هر دو بكشتندی، همچنین دزد و خونی نبود از پاس و عدل او.
و از آنچه من در عرب و عجم دیدم از عدل و امن، به چهار موضع دیدم. یكی به ناحیت دشت در ایام لشكر خان، دوم به دیلمستان در زمان امیر امیران جستان بن ابراهیم، سیوم المستنصر بالله امیر المومنین به مصر، چهارم به طبس در ایام امیر ابوالحسن بن محمد و چندانكه بگشتم به ایمنی این چهار موضع ندیدم و نشنیدم.
۩ 2-3 اصطخری
“شهری است كه در آن نخلستان های زیاد دارد و دور آن حصار می باشد، اعراب آن را باب خراسان نامند. در زمان خلافت عثمان بن عفان، اول فتحی كه در خراسان كردند طبس بود و فاتح طبس عبدالله بن بدیل بن ورقاع در سال 29 قمری می باشد.”
۩ 2-4 كتاب معجم البلدان
تزیینات داخلی حوضخانه منزل آقای شیبانی بانورگیر ها، گچ بری ها، نقاشی ها و آینه كاری های زیبا.
در معجم البلدان آمده است كه طبس به فتح اول و دوم و سكون سیم، بلده ایست دلنشین از مضافات خراسان از اقلیم سوم. هوایش گرم و آبش از كاریز و چند بلوك معموره از مضافات او و مردمش همگی شیعه مذهب، حكامش طایفه عرب و در عدل و داد درجه عالی دارند و از فسق و فجور و ظلم و جور احتراز لازم نمایند.
در مورد طبس تا اوایل اسلام همانطور كه گفته شد اطلاعات چندانی در دست نیست ولی آنچه روشن است، از زمان آل سیمجور كه از بازماندگان سامانیان می باشند و سپس آل بویه، غزنویان، سلجوقیان مغول، تیموری و صفوی و ازبك ها این محل مورد تاخت و تاز و هجوم اقوام مختلط و طوایف گوناگون قرار گرفته است.
در كتاب راحة الصدور، نوشته محمد بن سلیمان راوندی و همچنین در كتاب تاریخ گزیده تالیف حمد الله مستوفی راجع به محاصره طبس و بستن منجنیق و تسلیم شدن مردم طبس ذكری آمده است.
از قرن دوازدهم و اواخر دوران صفوی در زمان حكومت نادر شاه افشار حكومت طبس به طایفه شیبانی (5) ۞ داده شد كه در عرب آباد دیهوك سكنی داشتند و شغلشان دامپروری بوده است. زمانی كه نادر شاه بعد از فتح هندوستان از طریق كرمان راهی خراسان بوده است، در كویر گم شده و سوارانش دچار بی آبی شدید می شوند. نادرشاه به عده ای دستور می دهد كه برای یافتن آب به اطراف بروند. آن عده به محلی به نام عرب می رسند كه رییس طایفه آن «میر افتخار» نامی بوده كه جد شیبانی ها است و پسری داشته بنام علیمردان خان. خان مواد غذایی و آب به اردوی نادر می فرستند و علاوه بر آن كانالی از قریه ای به نام «مرغوب» كه دارای آب بوده تا نزدیكی اردوگاه نادر می كشد. و این مسئله باعث می شود كه نادر حكومت طبس را به علیمردان خان بدهد و شیبانی ها از این زمان قدرتمند شدند.
علیمردان خان دو پسر داشته، «میر محمد خان» و «میر حسن خان». میر محمد خان مرد شجاعی بوده است و آن زمان كه كشور به صورت ملوك الطوایفی بوده است، منجمین معتقد بودند كه محمد خانی به سلطنت خواهد رسید. از این رو میر محمد خان ادعای سلطنت كرد و در جنگی كه با محمد جعفر خان زند نمود شكست می خورد و از اسب افتاده و می میرد.
بعد از او برادرش میر حسن خان حكومت طبس را دارد و بسیاری از آثار و منازل قدیمی ای كه در طبس به جای مانده و یا تعمیر شده است در زمان میر حسن خان صورت پذیرفته است.
۩ 2-5 كتاب گنج دانش
نمایی از ارگ باستانی طبس و برج نادر میرزا،همچنین 5 برج دیگر نیز در این ارگ وجود دارد.
در كتاب گنج دانش تالیف محمد تقی متخلص به حكیم صفحه 397 چنین آمده است:
طبس در جنوب خراسان واقع است و از هر طرف آن دشت های بی آب و علف و بیابان های بایر است؛ به نوعی كه غالباً رسیدن لشكری گران به حدود آن متعسر (6) ۞ است. میر حسن خان امیر اعراب بنی شیبان بود و این طایفه در زمانی كه ایران در تصرف خلفای بنی عباس بود در بلاد ری سكنی داشتند. یكی از سلاطین صفویه آن گروه را به این صفحات كوچانیده. وضع ملاك و جلادت و اتفاق جمله و بی ثباتی سلطنت دست به هم داده، سبب شد كه امرای این قبیله هم از قرن های عدیده در امارت و حكومت خود استوار مانند و در ازمنه مختلف در بعضی از سایر بلاد خراسان نیز دست یافته اند. غالباً به سلاطین اظهار اطاعت و انقیاد می كرده اند و هر وقت كه مملكت را آرام و پادشاهی را قوامی بود خراجگذار بوده اند و اگر ضرورتی اقتضا كرده به لشكر نیز مدد كرده اند. مقتدر ترین سلاطین ایران نیز به همین اظهار مطاوعت (7) ۞ راضی شده، به تسخیر این طایفه خود را در معرض مخاطره نیاورده اند.
پدران میر حسن خان به شجاعت و شهامت اشتهار داشتند. من جمله علیمردان خان پدر میر حسن خان است كه چون احمد شاه لشكری گران به تسخیر طبس فرستاد بدون تامل با شش هفت هزار مرد به «كشاه آباد» كه سرحد اراضی طبس است تاخته و به افاغنه كه قریب بیست و پنج هزار لشكر بود مصاف، شكست فاحشی به آنها داده. چون احمد شاه لشكری دید بیشتر از پیش، قریب چهار هزار نفر به دفع ایشان فرستاد باز كما فی السابق با همان مشت دلیران، لشكر گران را هزیمت داد؛ ولی در مرتبه ثانی چون شكست بر لشكر افاغنه داد علیمردان خان بدون رعایت احتیاط هزیمتیان را تعاقب نمود. ناگاه جمعی از كمینگاه كه شكست و هزیمت لشكر پیش را سفارش داده بودند به در آمده، ایشان را میان گرفتند و تمام كسانی كه با وی بودند عرضه هلاك شدند؛ لیكن چون افاغنه نمی دانستند كه علیمردان خان كشته شده به تاراج اسباب مقتولین پرداختند. یكی از سپاهیان كه هنوز رمقی داشت چون خواستند سلاح وی را بگیرند گفت چرا وقت بیهوده بر سر من ضایع می كنید؛ بروید بر سر علیمردان خان كه كشته و در پای آن دیوار افتاده. این خبر كه به سمع افاغنه رسید فراریان را فراهم آورده و روی به گریز نهادند.
میر محمد خان پسر بزرگ علیمردان خان جای پدر گرفت و چون احمد شاه از خراسان بیرون رفت عزم تسخیر خراسان بلكه تادیب افاغنه سر از نهادنش بر زد و مشهد و بسیاری از شهرهای دیگر خراسان را مسخر نمود در این اثناء، مناقشه در خانواده وی نمود و او را از انجام مقاصد مانع آمد. بعد از تنظیم امور خانگی با «علی یار خان سبزواری» مصاف داده روزش به آخر رسید. تبیین مقال اینكه لشكر غنیم را هزیمت نموده، در تعاقب دشمن بود كه اسبش به سر درآمده هنوز برنخواسته بود كه سرش را به خاك درآوردند.
برادرش میر حسن خان بعد از وی امیر قبیله و زعیم قوم گشت، وی به حسن سلوك و میانه روی اتصاف داشت و فقط به صیانت اراضی خویش راضی بود و خیال تطاول بر ملك دیگران ننمود و لشكرش دو هزار سوار بود و شش هزار پیاده ولی در بهادری و هواداری امیر خود، كس را بر ایشان سبقت نبودی و رعیتش صاحب مكنت و ثروت و صاحب چیز بود و مدت دویست سال بود كه اعراب بنی شیبان در تحت حكومت این خانواده سكونت داشته، كسی دیگر ایشان را بیرون نكرده و چنین خیالی را هم ندارند.
۩ 3 – بنا های تاریخی طبس
گنبد جوخواه، مقبره مالك ذنبه و مالك بنعمرو از سپه سالاران جنگ اعراب علیه ایران.
1- حسینیه خان: از بنا های امیر علیقلی خان وكیل الدوله -پسر میر حسن خان- و پسرش محمد باقر خان -ملقب به عماد الملك بزرگ- كه بانی حسینیه خان و باغ خان بوده است.
2- باغ گلشن و خیابان گلشن: باغ گلشن و خیابان باغ گلشن یكی از زیباترین باغ های خراسان است كه به دستور میر حسن خان ساخته شده و بنای كنونی باغ كه محل شهرداری شهر طبس است نیز در زمان میر حسن خان صورت اتمام پذیرفته؛ ولی خیابان گلشن كه از جلوی باغ گلشن شروع می شود به دستور میر حسن خان و كمك لطفعلی خان زنده كشیده شده است.
3- گنبد جوخواه: قبر سپه سالار مالك معروف است. «مالك بن ذئب» و «مالك بن عمرو» هر دو از سربازان احنف بن قیس هستند. در تعقیب یزدگرد سوم آخرین پادشاه ساسانی در صحرای شتران كه ما بین یزد و طبس است راه را گم كرده و عده زیادی از سوارانشان تلف می شوند. این دو سردار به جوخواه می رسند و در آنجا از بین می روند و همانجا دفن و بعد ها این بنا را بر روی مقبره آنها بنا نمودند.
4- ارگ طبس: ارگ طبس از زمان های بسیار دور بوده است و تاریخ ساختمان آن مشخص نیست ولی به وسیله میر حسن خان به سال 1216 قمری (8) ۞ توسعه داده شده و دارای 6 برج بوده كه یكی معروف به برج نادر میرزا است. وجه تسمیه این برج به خاطر زندانی شدن نادر میرزا در آن به امر میر حسن خان بوده است.
طبس سه قلعه داشته است:
◊ ارگ.
◊ حصار شهر.
◊ قلعه ای بنام قلعه باغ كه از بین رفته است.
ارگ طبس دارای سنگ لوحی است. متن سنگ چنین است:
لی خمسه الفی بهم حرالو بالخاطمه المصطفی و المرتضی و ابناهما و الفاطمه
امــــیـــــر عــــرب، داور كــــامــــیــــاب مــحــمــد حــســـن خـــان والـــا نـــژاد بــه حلیتـش (9) ۞ جـسـت وجـه حسـن بــه زر كــــرد ایـــن قــلــعــه را ابــتـیـاع پـس آنـگـونـه تعمـیـر پــرداخـت چست كز آن گشت این قلعه محكم چون كوه دو مـــصـــراع بـــر آورد كـــلـــك رفــیــع بـــود نـــام نــیــكــش بــه دهــر آشـكار در ایـــــام خـــــان جـــــلـالـــــت مـــاب بـــلـــنـــدی ده كــــاخ انــــصــــاف و داد بــه شــهــر طــبــس بــود ارگ كــهــن بــه فــتــوای حـــكـــام شـــرع مــطــاع بـه مـلـكـیــتـش چــون در آمــد درست بـــنــا هــا در آن یــافــت فــر و شــكوه پــی ســال تــاریـخ حـصـن (10) ۞ مـنــیـع بــــود تـــا حـــصـــار جـــهـــان را مـــدار فی سنه 1216 قمری
5- بقعه امامزاده حسین بن موسی الكاظم: این بقعه مربوط به قرن 5 هجری قمری می باشد و تاریخ بنای آن در داخل گنبد ذكر شده است. در داخل گنبد كتیبه ای دور تا دور دیده می شود كه متن آن چنین است:
باغ گلشن، بنای شهرداری طبس كه درزمان میر حسن خان شیبانی بنا شده است.
یفتح بابا من الخاب بسم الله الرحمن الرحیم المتصدی الاشاره هذه البناء العالی الذی تضمن اعظم اولیاء الله تعالی و اصفیائه سلاله عتره الائمه الطاهره.
این بقعه در زمان میر حسن خان شیبانی تعمیر شده و كتیبه ای به این مضمون در داخل بنا دیده می شود:
وستسعد بتعمیر هذه البقعه شریفه الروضه المنفیعه الامیر الاعظم و مولانا فخر تاج الخوانین العظام افتخار اعراب و الاعجام امیر محمد حسن خان ابی الشهید سعید امیر علیمردان خان وفقه الله تعالی فی شهر ربیع الثانی سنه 1205 قمری (11) ۞.
امامزاده حسین دارای دو در چوبی است كه حكاكی و منبت كاری شده است و بسیار زیبا و ارزشمند می باشند. نام هنرمندان آن در روی بدنه آنها اینگونه نوشته شده است: عمل كربلایی محمد علی نجار طبسی، عمل كربلایی محمد حسین نجار طبسی و عمل قاسم شاه طبسی، 1279 (12) ۞.
نقاشی داخل گنبد نیز توسط آقا بابا اصفهانی صورت اتمام پذیرفته است.
6- مدرسه دو منار: ازبناهای قرن پنجم به شمار می آید و یكی از نادر ترین بنا های دوران سلجوقی است كه دارای دو منار می باشد. طول این مناره ها از سطح زمین حدود 18 متر می باشد و كاملاً جنبان هستند. این بنا دو طبقه و دارای غرفاتی است. هر دو مناره دارای كتیبه می باشد كه متاسفانه بعضی قسمتهای آنها ریخته شده و تاریخ بنا مشخص نیست. متن كتیبه ها چنین است:
مولانا امیر مفخم السلطان الامرا ×××.
محی الحق و الدین ابو المفاخر محمد بن فضل دامت ملكه ×××.
7- مسجد جامع طبس و مناره آن: این بنا نیز از مساجد دوران میر حسن خان شیبانی می باشد كه در جنب مناره ای كه گفته می شود مربوط به دوران صفاریان بوده ساخته شده است. این مناره حدود 40 متر ارتفاع داشته و دفعتاً در سال 1325 واژگون شده است. عكس این منار را یك سیاح سوئدی در 70 سال قبل گرفته است.
8- یخچال طبس:
یخچال طبس به دستور میر محمد شیبانی ساخته شده و احیا كننده طبس بوده است.
از بنا های دیگر طبس كه قابل توجه و اهمیت می باشد كه فقط نامی از آنها برده می شود، عبارتند از:
یخچال طبس كه به امر میر حسن خان شیبانیساخته شده و احیا كننده شهر طبس بوده است.
9- باغ امیر با ساختمان های مربوطه
10- باغ خان با ساختمان های مربوطه
11- حوضخانه محمد حسین شیبانی
12- اطاق آینه میرزا احمد خان سرچشمه
13- حسینیه وكیلی بازار
14- حمام گلشن
15- تیمچه
16- كاروانسرای عماد الملكی
17- بازار قدیم طبس
18- حسینیه میرزا ها
19- ساختمان محل شهربانی
20- منزل آقای نجد شیبانی
21- مسجد میدان
22- كاروانسرای جوخواه
23- منزل آقای فرهنگی
24- رباط گور
25- كاروانسرای شیر گشت
26- كاروانسرای ده محمد
27- كاروانسرای دره بید
28- مسجد كریت
29- مسجد فهالنج
30- قلعه دختر خوران
31- آب انبار كریت
32- مزار خسرو آباد
33- مزار محمد بن جعفر طیار
34- مزار پیر حاجات
35- مزار فشاه
36- مزار زرگ
4-نامه ای از دربار فتحعلی شاه به حاكم طبس۩
یكی از بادگیر های زیبا كه دربسیاری از منازل شهر طبس دده می شود.
در انتها متن نامه ای را كه از دربار فتحعلی شاه به حاكم طبس نوشته شد و اصل آن در اختیار آقای علی اكبر امینیان مدرس است، جهت اطلاع علاقه مندان عیناً مرقوم می دارد:
مقرب الخاقان برادر مكرم مهربان
كاغذی كه چندی قبل در این مصحوب (13) ۞ عالی جاه امیر عمد ولی بیك آدم خود قلمی و ارسال داشته بودید واصل شد و از مضامین و مسطورات آن من البدایه الی النهایه استحضار و آگاهی حاصل آمد. چون مبنی و مدلول بر سلامت احوال آن برادر مكرم بود، نهایت خوشوقتی و مسرت به حصول پیوسته كمال ابتهاج (14) ۞ رخ نمود.
عریضه كه بخاك پای فلك فرسای اعلی حضرت قدر قدرت اقدس همایون شهریاری -روحنا و روح العالمین فدا- عرض كرده و مبلغ دویست تومان هم به رسم پیشكش نوروزی انفاذ (15) ۞ داشته بودید، عریضه و وجه پیشكش هر دو موقع خاص از نظر مرحمت اختصاص ملوكانه گذشت و زاید الوصف در پیشگاه حضور مبارك سر كار اقدس شاهنشاه به روحنا فدا مطبوع و مستحسن (16) ۞ گشت از راه وفور مرحمت و ظهور عنایتی كه در حق شما داشته دارند.
ملفوفه فرمان قاجریانی مبنی بر كمال التفات خدیوانه (17) ۞ در جواب عریضه آن برادر مهربان، شرف صدور یافته. در این وقت كه مشار الیه مرخص و روانه می شد ارسال گردید. بعد از آنكه زیارت گردید از مراتب الطاف و مراحم خاطر خطیر پادشاهی كمال مفاخرت و سرافرازی حاصل خواهید كرد و زیاده از حد مستظهر (18) ۞ و امیدوار خواهید شد.
اینكه ضمناً شرحی از نظم امور سرحد ولایت و رفاهیت و آسایش رعیت و مواظبت دائمی خودتان در انجام خدمت دیوان عرض كرده اشعار نموده بودید، این معنی موجب مزید وثوق (19) ۞ و اعتماد خاطر آفتاب مظاهر اقدس همایونی شاهنشاهی روحنا فدا از كفایت و كارآگاهی شما گردید.
یقین است كه بعد از این هم انشاء الله تعالی منتهای مراقبت و اهتمام در انتظام مهام آن سرحد به عمل آورده؛ آنی و دقیقه ای غفلت نخواهید كرد و خودداری نخواهید نمود و روز به روز از محاسن درستكاری و مواظبت خود بر مراتب التفات و رضای خاطر مبارك خواهید افزود.
و در باب مطالب و مهمات سرحدیه كه چند ××× به آنطور ها اظهار نموده بودید در ایام توفق نواب مستطاب اشرف والی حسام السلطنه العلیه والی مملك خراسان دام اقباله در دربار گیتی مدار همایون بعد از عرض حضور مبارك چیزی كه مقدور و ممكن الحصول بود صورت انجام یافت و آنچه پیشرفت فرمایی نواب مستطاب عزی الیه به صفحه خراسان از تفصیل اوضاع و دستور العمل دیوانی كما هو حقه اطلاع حاصل خواهید نمود.
××× كرمان هم كه بین راه به غارت و سرقت برده اند و محصل دیوان آمده غرامت آن را از ××× نوشته. و عریضه ای كه به خاك پای همایون عرض كرده بودید همان عریضه و كاغذ خود را به نظر انور همایونی ××× مراتب را عرض و حالی كردم و ملفوفه فرمان مبارك صادر نموده، ارسال داشتم كه محصل نشود و چیزی از آن برادر مطالبه نكنند. اما چون مقرب الخاقان وكیل الملك وزیر كرامت باز مجدداً در این باب تفصیلی نوشته و كاغذ عالی جاه غلام حسین خان مامور سیستان فرستاده بود كه مال مزبور را در خاك طبس زده اند و برده اند. لهذا حسب الامر قرار بر این شد كه حسب الامر یكی دو نفر از صاحبان مال به دار الخلافه بیایند و از اینجا روانه خراسان گردیده خدمت نواب مستطاب حسام السلطنه بیایند. نواب معز الیه به حقیقت امر رسیدگی بفرمایند. هر گاه مال را در خاك كرمان ××× كه هیچ ابداً به شما دخلی و ربطی ندارد و اگر خدای نخواسته معلوم شود كه در خاك طبس این اتفاق افتاده باشد غرامت آن را از شما گرفته رد نمایند. عجالتاً بر حسب حكم ××× تحصیلی خواهد كرد تا همه صاحبان اموال ××× (20) ۞.
پاورقی:
(1) ۩ برابر با 718 هجری شمسی
(2) ۩ لغت نامه دهخدا: بسیار خوار
(3) ۩ برابر با 430 هجری شمسی
(4) ۩ = كیسه زرداب، كیسه صفرا، به معنی دلیری و جرات هم می گویند.
(5) ۩ طایفه عرب بنی شیبان
(6) ۩ = دشوار، سخت و مشكل
(7) ۩ = اطاعت كردن، فرمانبرداری كردن
(8) ۩ برابر با 1180 هجری شمسی
(9) ۩ حلّـیّت= (به كسر ح و تشدید لام و ی) حلال بودن، روا بودن
(10) ۩ = قلعه، دژ، پناهگاه، جای محكم و بلند و استوار
(11) ۩ برابر با 1170 هجری شمسی
(12) ۩ برابر با 1241 هجری شمسی
(13) ۩ = هم صحبت، یار، همراه
(14) ۩ = شادی، شادمانی، خوش و خرمی، خوشحالی
(15) ۩ = روان كردن، فرستادن، اجرا كردن حكم و فرمان
(16) ۩ = نیكو و پسندیده، نیكو شمرده شده
(17) ۩ خدیو= خداوند، پادشاه، امیر
(18) ۩ = پشت گرم، دلگرم، آنكه به كسی یا چیزی دلگرمی دارد
(19) ۩ = اطمینان داشتن به كسی
(20) ۩ بقیه متن از بین رفته است.
منبع : مجله: هنر و مردم
دوره چاپ: از 1329 تا 1357
مدیر مسئول: خدابنده لوسردبیر: عنایت الله خجسته، بیژن سمندر، هیئت تحریریه
ناشر: اداره روابط بین الملل و انتشارات اداره كل هنر های زیبا، اداره كل روابط فرهنگی وزارت فرهنگ و هنر
دوره: 16
شماره: 186، فروردین 1357 ه.ش. (2537 ش.ش.)
نویسنده: بقراط نادری
کلیه حقوق برای سایت ” دانشنامه طبس گلشن ” محفوظ است
استفاده از مطالب و تصاویر با ذکر منبع ” دانشنامه طبس گلشن ” مجاز است
باسمه تعالي
—————
محتمل است كه متن سنگ نوشته ارگ طبس چنين بوده است:
لي خمسة اطفي بهم حرالجهيم الحاطمة
المصطفي والمرتضي وابناهما والفاطمة
حکام قجری طبس اصالتا اهل عرب اباد دیهوک هستند