شبکه لرزهنگاری طبس از سال ۹۰ با سه ایستگاه باند پهن (broad bound) آغاز به کار نمود و ایستگاه لرزهنگاری شوراب بعنوان چهارمین ایستگاه و از نوع زمان کوتاه یا (short period) در سال 1393 به این جمع پیوست.
اطلاعات سه ایستگاه لرزه نگاری باند پهن طبس (2)
73 | Tabas | TKDS | Kouhdasht | 33.6134 | 57.1221 | 1206 |
74 | TNSJ | Nastanj | 33.9633 | 56.6089 | 1123 | |
75 | TPRV | Parvadeh | 33.0281 | 56.6858 | 1022 |
شبكههاي لرزهنگاري مركز لرزهنگاري كشوري
مؤسسه ژئوفيزيك دانشگاه تهران، كار ثبت و تعيين محل زمينلرزهها را از سال 1337 (1958 ميلادي)، با احداث اولين ايستگاه لرزهنگاري در تهران آغاز كرد. در دهه 1960 ميلادي ايستگاههاي لرزهنگاري كشور به 5 ايستگاه آنالوگ نصب شده در شهرهاي تهران، تبريز، مشهد، شيراز و كرمانشاه افزايش يافت. از اين تعداد 3 ايستگاه تبريز، مشهد و شيراز زيرمجموعه شبكه لرزهنگاري استاندارد جهاني (WWSSN) بودند. در سال 1354(1975 ميلادي) يك آرايه 7 ايستگاهي موسوم به آرايه بلند دوره ايران (ILPA) براي اهداف خاص و نيز فراهم آوردن اطلاعات لرزهاي مناسب جهت تحقيقات زلزلهشناسي در جنوب غربي تهران نصب گرديد. ايستگاههاي لرزهنگاري اين شبكهها مجهز به لرزهنگارهاي كوتاه دوره، باند متوسط، باند پهن و باند بسيار پهن سه مؤلفهاي هستند. اين مركز در حال حاضر با بهره گيري از 100 ايستگاه لرزهنگاري رقمی، در قالب 18 شبكه لرزهنگاري محلی، چهار پايگاه لرزهنگاري تك ايستگاهي و یک ايستگاه درون چاهي فعاليت دارد، كه بسیاری از مناطق لرزهخیز كشور را تحت پوشش قرار ميدهد .ايستگاههاي لرزهنگاري کوتاه دوره مجهز به لرزهنگار SS1 (با فركانس ويژه يك هرتز) است. ايستگاههاي لرزهنگاري با باند متوسط مجهز به لرزهنگارهای Trillium-40s و ايستگاههاي لرزهنگاري باند پهن و بسيار پهن مجهز به لرزهنگارهای CMG3ESP-120s و CMG3T-360s و Trillium-240s هستند. (2 )
ایستگاه لرزه نگاری
یک ایستگاه لرزه نگاری دارای چندین دسته دستگاه و هر دسته دارای 3 لرزه نگار است. توصیف دقیق دامنه حرکت زمین محتاج اندازه گیری لرزشها در سه مولفه عمود بر هم (قائم – شرقی – غربی و شمالی – جنوبی) است. علاوه بر آن نیاز به دستگاههایی داریم که برای محدودههای متفاوتی از زمان تناوب طراحی شده باشند. زیرا هیچ دستگاهی به تنهایی نمیتواند کل محدوده حساسیت مورد نیاز را ثبت نماید (معمولا یک دسته از دستگاهها به زمان تناوب 0.2 تا 2 ثانیه حساس بوده و دسته دیگر به زمان تناوب 15 الی 100 ثانیه حساس اند).
ثبت امواج
ثبت و ضبط دامنه امواج زلزله توسط لرزه نگاره (Seismograph) صورت میگیرد. بخشی از این دستگاه که موج را دریافت میکند لرزه سنج نام داشته و در داخل سنگ نصب میشود. این قسمت منتهی به یک آونگ است. در زمان لرزش زمین پایه دستگاه حرکت میکند، در حالی که آونگ ثابت باقی میماند و به این ترتیب حرکت نسبی زمین نسبت به آونگ سنجیده میشود. در دستگاههای جدیدتر ، ثبت حرکات به صورت الکتریکی – مکانیکی صورت گرفته و در نوار مغناطیسی ثبت میشود. در این دستگاهها ثبت لرزشها بطور مداوم صورت میگیرد.
لرزه نگاشت
اوراق حاوی نتایج ثبت شده دامنه حرکات زمین لرزه نگاشت نام دارد. لرزه نگاشتها اغلب صفحات سیاه و دود اندودیاند که آثار حرکت سوزن به صورت خطوط سفیدی به روی آنها ثبت شده است. بزرگی یک زمین لرزه را میتوان از روی بزرگترین دامنه ثبت شده در لرزه نگاشت تعیین کرد. فاصله بین مرکز زمین لرزه و لرزه نگار با توجه به زمان ورود امواج P و S و L تعیین میشود و با مقایسه نتایج حاصل از چند ایستگاه محل منشا گرفتن امواج مشخص میشود.
لرزه نگارها حساس تر از آنند که بتوانند اطلاعاتی که مستقیما قابل استفاده در طراحی زلزله است، بدست دهند. در نتیجه زمین لرزههای شدیدی که نزدیک یک لرزه نگار عادی به وقوع میپیوندد باعث خارج شدن قلم ثبات از مقیاس و حتی صدمه به خود دستگاه میشود. از طرفی برای حذف اثرات محلی خاکها یا ساخت سنگی تضعیف شده ، معمولا لرزه نگارها در سنگ بستر قرار داده میشوند. از اینرو نتایج ثبت شده نمیتواند اطلاعاتی در مورد اینگونه مصالح بدست دهند.
شتاب نگار (شتاب سنج)
نوعی از لرزه نگارها که برای تعیین حرکت شدید زمین بکار میروند شتاب نگار یا شتاب سنج نام دارند. هدف از استفاده از شتاب نگار حرکات شدید ، دستیابی به نحوه پاسخ زمین در ناحیهای است که طراحی دینامیکی سازهها مورد نظر است. این دستگاه سه مولفه شتاب مطلق زمین را برای مدت زمانی از 0.1 تا 3 یا 4 و حتی 10 ثانیه ثبت میکند. شتاب نگارها بطور دائم کار نمیکنند بلکه به گونهای طراحی شدهاند که پس از آنکه تحت تاثیر یک حرکت افقی کوچک قرار گرفتند آغاز به کار کنند.
محل استقرار اغلب شتاب نگارها ، سطح زمین (و نه الزاما سنگ بستر) است. از اینرو تعیین رابطه بین دادههای مربوط به محلهای مختلف مشکل است، مگر آنکه شرایط سطحی در هر محل شناخته شده باشد. شتاب نگاشتها شتاب زمین را ثبت میکنند. در کشور ما شتاب نگارهایی در محل سدها و سازههایی پراهمیت دیگر نصب شده است. این شتاب نگارها عمدتا توسط مرکز تحقیقات ساختمان و مسکن وزارت مسکن و شهرسازی نصب و قرائت میشوند.
سازمان انرژی اتمی ایران و چند موسسه دیگر نیز شتاب نگارهایی را در برخی نقاط مورد نظر نصب کردهاند. تحت پوشش قرار دادن یک ناحیه بطور کامل مستلزم نصب شبکهای از شتاب نگارها در نقاط با شرایط زمین شناسی متفاوت است. این دستگاهها معمولا تا شعاع 50 کیلومتری مرکز یک زمین لرزه حساسیت خود را حفظ میکنند.
لرزه نما (Seismoscopes)
امروزه علاوه بر لرزه نگار و شتاب نگار ، دستگاههایی به نام لرزه نما نیز مورد استفاده قرار میگیرد. لرزه نماها برای بازسازی تاثیرهای حرکت زمین به روی سازه و بر حسب جابجایی در یک زمان معین و نه مقادیر مولفههای حرکت زمین ، طراحی شدهاند. لرزه نماها دستگاههایی به مراتب ارزانتر از شتاب نگار میباشند. (3)
لرزه نگاری
مطالعه علمی گسترش امواج الاستیک در زمین میباشد و بعنوان یکی از شاخههای ژئوفیزیک شناخته میشود. سایت لرزه نگاری ایران از آنجا که امکان دسترسی به لایهها و ساختارهای درون زمین میسر نمیباشد امواج الاستیک (یا امواج اکوستیک) این امکان را فراهم میکند که به بازسازی آنچه در زیرزمین وجود دارد با استفاده از اطلاعات بدست آمده از این امواج بپردازند. بدین صورت لرزهشناسی به زمین شناسی و اکتشافات معدنی مرتبط میشود. لرزه نگاری برای مطالعه علمی پیدایش زلزله و امواج حاصل از آن بوجود آمد. به دنبال آغاز جنگ سرد قدرتهای جهانی رو به سرمایهگذاری بیشتری در این علم آوردند تا از وقوع آزماشات هستهای طرف مقابل و محل و شدت آن مطلع شوند . سپس در دهه شصت و هفتاد میلادی با گران شدن نفت و بحران انرژی بار دیگر نظرها متوجه این علم شد تا با ابداع دستگاهها و روشهای نوین اقدام به اکتشاف منابع جدید کنند. اگرچه لرزهشناسی تاکنون در پیشبینی زمان زلزله موفق نبوده اما در مورد پیشبینی سونامی (Tsunami) موفق و کارساز بوده است.
امواج لرزهای همان امواج صوتی با طیف فرکانس گسترده تری هستند که به سه نوع کلی امواج فشاری (P-waves)، امواج برشی (S-waves) و امواج سطحی (Surface waves) طبقه بندی میشوند. سرعت انتشار امواج بستگی به جنس محیط دارد.
علم لرزه خود به دو گروه اصلی زلزله و نفت تقسیم میگردد. در شاخه زلزله، امواج زلزله که از همان امواج صوتی میباشند مورد مطالعه قرار میگیرد. امواج زلزله حاوی اطلاعات زیادی از لایههای مختلف کره زمین میباشند که با ثبت و رکورد این امواج بدست خواهد امد. در شاخه نفت اطلاعات لرزهای با ایجاد امواج لرزهای مصنوعی در سطح زمین و دریافت بازتاب این امواج از درون لایههای زیر سطحی به دست می اید. به دلائل اقتصادی و اهمیت اکتشاف و تولید نفت علم لرزه کاربردهای فراوانی در صنعت انرژی پیدا کرده است. کاربرد علم لرزه در صنعت نفت خود به دو گروه لرزه نگاری اکتشافی و لرزه نگاری توسعهای تقسیم میگردد. لرزه نگاری اکتشافی بیشتر بصورت دو بعدی ولی لرزه نگاری توسعهای میادین شناخته شده بصورت سه بعدی و چهار بعدی انجام میگیرد. (4)
منابع
- پژوهشگاه بینالمللی زلزلهشناسی و مهندسی زلزله
- سایت لرزه نگاری ایران
- شبکه رشد
- پایگاه علمی زلزله و مهندسی زلزله
کلیه حقوق برای سایت ” دانشنامه طبس گلشن ” محفوظ است
استفاده از مطالب و تصاویر با ذکر منبع ” دانشنامه طبس گلشن ” مجاز است
پاسخ دهید