طبل نوازی
در طبس، مردم این شهر كویری طبق سنتی دیرینه سحرگاه برای گرفتن روزه و با صدای طبل، طبلنوازان طبسی كه سالهای زیادی به این كار مشغولند از خواب بیدار و به درگاه الهی به راز و نیاز میپردازند.
در روزگاری كه زنگ انواع ساعتها، تلفنها و زمانسنج تلویزیونها برای بیدار كردن مردم با هم رقابت میكنند، طبلنوازان در طبس منادی سحرخیزان هستند، صدای طبلنوازان طبسی به قدری رسا و بلند است كه این وسایل را تحتالشعاع خود قرار داده و این صدا نقارهخانه بارگاه منور حضرت علی بن موسی الرضا (ع) را در ذهن تداعی میكند و به انسان نشاط میدهد.
طبلنوازی در طبس در سه نوبت به ترتیب سه ساعت، دو ساعت و یك ساعت قبل از اذان صبح انجام میشود و صدای طبلها تا شعاع پنج كیلومتری شهر را فرا میگیرد.
نوبت اول آماده باش، نوبت دوم بیدار باش و نوبت سوم نزدیك شدن وقت اذان صبح را به مردم یادآوری میكند و مردم با نحوه زدن طبل متوجه میشوند كدام نوبت از مراحل طبل زنی است.
در طبل اول تنها یك چوب روی طبل زده و در نوبت دوم و سوم به ترتیب دو و سه چوب نواخته میشود.
طبل شامل دو قطعه ظروف استوانهای شكل كوچك به نام چاشنی، سه ظرف استوانهای شكل بزرگ به نامهای سرنواز، بر دست و نقره است كه هر یك، آهنگ مخصوص به خود را دارد.
همچنین نواختن طبل از سالها قبل در شهر طبس رواج داشته و در سحرگاه هر روز از ماه مبارك رمضان به اجرا در میآید و معنویتی خاص به شهر میبخشد.
در قدیم که ساعت وجود نداشته برای تشخیص زمان طبل زنی درماه مبارک یک ظرف استوانه ای مسی کنده کاری شده بنام فنجان وجود داشته که با استفاده از آن، زمان ( ساعت ) تعیین می شد. به این ترتیب که ظرف فوق را پر از آب کرده کاسه کوچک دیگری که یک سوراخ در ته آن بوده بر روی ظرف استوانه ای فوق قرار می داده اند. کاسه یاد شده دقیقاً ظرف مدت یک ساعت پر از آب می شده و به این ترتیب زمان مشخص می شده است. البته در زمان حال از این ظرف استفاده نمی شود.
………………..
طبلزنی در اوقات سحر ماه رمضان در طبس، یکی از نیات موقوفه عمادالملکی است که تاریخ وقف این امر خیر به سال ۱۳۰۰ هجری قمری برمیگردد و ماندگاری آن نیز به دلیل موقوفه بودن و اجرای نیات خیر واقف است.
این طبلزنی برنامه و زمانبندی معین و سبکی خاص دارد، به این ترتیب که سه ساعت مانده به اذان صبح با عنوان طبل یک، دو ساعت مانده به اذان صبح با عنوان طبل دو، و یک ساعت مانده به اذان صبح با عنوان طبل سه با سبک و سیاقی خاص نواخته میشود که شماره طبل (یک، دو یا سه) با تعداد ضربههایی که در انتهای طبلزنی نواخته میشود قابل تشخیص است.
هر نوبت طبلزنی حدود ۴ دقیقه طول میکشد و باتوجه به اینکه در اوقات سحر، صدای عبور و مرور وسائط نقلیه وجود نداشته و شهر در آرامش و سکوت محض است، صدای طبل در اقصی نقاط شهر شنیده میشود.
طبل نوازی
تصاویر : حمید حقی
طبل نوازی
داریوش یاری تهیه كننده و كارگردان مجموعه مستند “آیین های ایرانی” :
ما اسنادی پیدا كرده ایم كه قدمتی تا 700 سال برای این رسوم در آن ها ذكر شده است.
علت پا برجا ماندن و ادامه این سنت حسنه این است كه انجام این امر جز یكی از نیات خیر واقف می باشد كه تاریخ وقف آن سنه 1300 هجری قمری است. در آخرین لحظات ماه مبارك رمضان همزمان با رویت حلول ماه شوال و اعلام رسمی از طریق مراجع به عنوان عید سعید فطر بلافاصله طبلها باشكوه بیشتری با عنوان شادیانه زده می شود كه با استقبال عده كثیری از مردم قرار می گیرد.
در سال 1785 م (1206هـ.ق) آغا محمد خان جعفر خان زند را از شیراز بیرون راند جعفر خان از شیراز به طرف کهگیلویه رفت و بهبهان را نیز گرفت درسال 1787 م (1208هـ .ق) نوروز را در بهبهان برگزار کرد وسپس شیراز را تصرف کرد و پیروزمندانه به شیراز آمد .در شیراز خبر دار شد که تقی خان والی یزد سربه شورش برداشته است. جعفرخان با سپاه عظیمی به یزد لشگر کشید ودر پای حصار های عظیم یزد اردو زد . تقی خان از حرکت لشگر عظیم جعفر خان خبردار شد از میرمحمد خان حاکم طبس کمک خواست . تقی خان در درون حصار یزد در محاصره بود که سپاهیان میر محمدخان سر رسیده به سپاه جعفر خان یورش برده واو را شکست داد و غنایم زیادی از این سپاه گران از قبیل خیمه واثاثیه و ادوات جنگی بدست آوردند .
ازجمله غنایمی که از سپاه جعفر خان نصیب حاکم طبس شد پنج طبل جنگی و یک ارابه توپ بود که پس از بازگشت میر محمد خان از این جنگ تازمان به قدرت رسیدن عمادالملک حدود سال 1851 م ( 1268هـ. ق ) در انبار حاکمان مقتدر طبس بلا استفاده مانده بود که سرانجام میرزا باقر خان مشهور به عمادالملک حاکم وقت طبس دستور می دهد از این طبل ها در سحرهای ماه رمضان برای بیدار باش مردم استفاده کنند و همچنین در زمان افطار و اذان صبحگاهی نیز برای اعلام زمان افطار و اذان صبح یک گلوله توپ شلیک کنند .
امروزه دیگر از شلیک توپ خبری نیست . ولی طبل ها همچنان در سحرهای ماه رمضان در سه نوبت :
سه ساعت مانده به اذان صبح طبل یک ، دو ساعت مانده به اذان صبح طبل دو، یک ساعت مانده به اذان طبل سه ) نواخته می شود .
مدت زمان نواختن این طبل ها هر نوبت حدود یک ربع است . که این کار امروزه توسط برادران آشوری انجام می گیرد .محل اسقرار طبل ها پشت بام حسینیه عمادالملکی است.
در قدیم الایام که هنوز ساعت اختراع نشده بود تنظیم وقت نواختن طبل به وسیله پنگانی که مخصوص این کار بود انجام می گرفت که امروزه این پنگان در اداره اوقاف و امور خیریه استان خراسان رضوی نگهداری می شود .
مرحوم عمادالملک علاوه براین کار باقیات الصالحات دیگری از خود به یادگار گذاشته که مهمترین آنها مدرسه خان وکیلی و حسینیه وکیلی و همچنین موقوفات زیادی است که مشروح آن در وقف نامه بزرگی که به وقف نامه عمادالملک مشهور است آمده است .
در بندی از این وقف نامه که مربوط به هزینه بیدار باش مسلمین است چنین آمده است :
صرف چند نفر میر شب که در ماه مبارک از اول مغرب تا طلوع فجر مواظبت در مراقبت اوقات اسحار و صبح و شام نماید و اعلام مردم نماید از فنجان کشیدن و زنبورک زدن(شلیک توپ) و مخارج لازمه آن ، چه در بیرون شهر در حوالی حدیقه دارالحکومه فوق و چه جای دیگر منوط به رای والی ، 8تومان .
علاوه بر سحرهای ماه مبارک رمضان هنگام رویت هلال ماه شوال واعلام عید سعید فطر به دستور حاکم شرع یک نوبت طبل ها نواخته می شود که مردم این مراسم را شادیانه می نامند.
طبل نوازی
مقاله ای در خصوص آیین طبل زنی در طبس
آیین موسیقایی بیدارباش مومنان در ماه مبارک رمضان در طبس
در گذشته های دور مراسم طبل زنی در ماه مبارک رمضان جهت آگاه کردن مومنان در هنگام سحر در شهرستان طبس رایج شده بود.انجام این امر یکی از نیات واقفان آن محمدباقر خان عمادالملک است.صدای پرطنین طبل با آهنگی موزون و دلنشین در سحرگاهان ماه مبارک رمضان ،سکوت شب های کویر را می شکند و خاطره نقاره زنی بارگاه امام رضا (ع) را دریادها زنده می کند
در این نوشتار که از پژوهش دکتر گلفام شریفی ،عضو هیئت علمی پژوهشکده مردم شناسی سازمان میراث فرهنگی در ماهنامه مطالعات فرهنگی دانشگاه پیام نور استان البرز(سال دوم.شماره 14.مهرماه 1393)گرفته شده است، به کاربرد طبل در مراسم آئینی بیدارباش مومنان در اسحار ماه مبارک رمضان در شهرستان طبس می پردازیم .
سازهای کوبه ای از گذشته های دور تاکنون در مراسم مختلف مذهبی و آئینی چون تعزیه و جشن های عروسی کاربرد داشته اند.طبل و نقاره از جمله سازهای کوبه ای اند که کاربردهای آئینی گوناگونی داشته اند.
از انواع طبل ،نقاره است که جزء آلات رزم وبزم به شمار می آمده و یکی از مهمترین کارکردهای آن خبردارکردن مردم به هنگام طلوع وغروب آفتاب بوده است.علاوه بر آن ،نواختن طبل و نقاره در فرهنگ عامه مردم ایران نیز جایگاه خاصی دارد.
در آغاز به آلات و وسایلی طبل زنی و مکان نواختن طبل ها در طبس اشاره می گردد،سپس تاریخچه مختصری از پیشینه ی آئین طبل زنی در این منطقه آورده می شود و در ادامه جنس و صدای چهارنوع طبل و زمان نواختن طبل ها ذکر می گردد.در پایان ،وسیله ای به نام پنگان معرفی می گردد که به جای ساعت برای سنجش نواختن طبل ها درطبس استفاده می شده است.
در گذشته های دور مراسم طبل زنی در ماه مبارک رمضان جهت آگاه کردن مومنان در هنگام سحر در شهرستان طبس رایج شده بود.انجام این امر یکی از نیات واقفان آن محمدباقر خان عمادالملک است.صدای پرطنین طبل با آهنگی موزون و دلنشین در سحرگاهان ماه مبارک رمضان ،سکوت شب های کویر را می شکند و خاطره نقاره زنی بارگاه امام رضا (ع) را دریادها زنده می کند.
آلات و وسایل طبل زنی ماه مبارک رمضان در طبس عبارتند از:پنج قطعه ظرف استوانه ای شامل سه عدد کاسه به نام “چاشنی”و سه ظرف استوانه ای به نام های “سرنواز”،”بردست”و ” آلیاژی که معمولا ترکیبی است از مس ونقره “و با استفاده از پوست گاو و بر روی ظروف فوق طبل ها را آماده می کردند.
مکان به صدا درآمدن طبل ها تا پیش از زلزله سال 1357طبس، در بالای کارونسرای میدان امام در طبس بوده و امروزه در بالای حسینیه عمادالملک انجام می گیرد.
طبل ها جزء غنایم جنگی میرمحمدخان یکی از حاکمان پیشین طبس است و در نبردی که بین او و جعفرخان پدر لطفعلی خان زند در میگیرد،به غنیمت گرفته می شود.
پس از شکست جعفرخان در جنگ ،این طبل ها مدتی در محل دیوانخانه حاکم شهر طبس غیر قابل استفاده بوده است،تا اینکه به پیشنهاد عمادالملک یکی از فرزندان میرمحمد خان که فرد خیری بوده و به آبادانی اهمیت می داده ،طبل ها به همراه یک عراده توپ،در اسحار ماه مبارک رمضان برای اعلان بیدارباش مومنان به کاربرده شد.به نحوی که طبل ها در سه نوبت نواخته شود و مومنان را برای شب زنده داری و خوردن سحری بیدار کنند.
در کنار اینها از یک عراده توپ هم در قدیم استفاده می شده که حدود چهل سال است ،آن عراده دیگر کاربردی ندارد.اما طبل ها بیش از 150سال است که برای بیدارباش مومنان به کار می رود.
یکی از دلایلی که این طبل ها همچنان نواخته می شود،ابتکاری است که مرحوم عمادالملک به کاربرده و وقف نامه ای را تنظیم نموده و مشخص کرده چه کسانی مشغول طبالی و چه کسانی زنبورک چی و مشغول شلیک توپ و نیز چه کسانی فنجان کش یا پنگان کش بوده اند.
در وقف نامه ای که در زمان عمادالملک تنظیم شده ،برای هریک از افراد مقرری تعیین شده که همچنان تا امروز این وقف از طرف متولی امور عمادالملک پایدار است.امروزه از جمله کسانی که این کار خیر را ادامه می دهند ،خاندان زنده یاد محمد حسین آشوری و فرزندانش هستند که سال هاست مشغول طبالی اند.
در مراسم طبل زنی ماه مبارک رمضان چهارگونه طبل همزمان نواخته می شود:
1.نوع اول : “چاشنی ” است وتعداد آنها دوتاست که یکی صدای زیر و دیگری صدای بم دارد.پوست آن از پوست گاو است .جنس آن هفت جوش و وسط آن سوراخی است که وقتی روی آن ضربه زده می شود ،صدا را پاسخ می دهد و این نوع طبل چاشنی است.
2.نوع دوم:به صورت “سرنواز ” است. سرنواز آلیاژ چدن ،هفت جوش و پوست گاو است و صدای آن با بقیه طبل ها متفاوت است.صدای بقیه طبل ها باید با آن هماهنگ شود.
3.نوع سوم:به صورت “بردست “است.آلیاژهفت جوش و پوست گاو.پایین آن یک سوراخ دارد.صدای بردست به سرنواز پاسخ می دهد.
4.طبل چهارم :نقاره است که آلیاژی بوده به صورت بردست.به دلیل آنکه در زلزله 1357طبس زیرآوار خراب شده ،طبل بازسازی و ازجنس مس ساخته شده و به خاطر ایجاد صدا در پایین آن سوراخ دارد.پوست آن از پوست گاو است.صدای نقاره عبارت است از اینکه صدای طبل های دیگر را در هم آمیخته ،همراه با صدای نقاره در شهر پخش می کند.
مراسم طبل زنی در سه مرحله اجرا می شود:
طبل یک :چهار ساعت پیش از اذان صبح . زمانی که طبل یک زده شد،روی طبل یک بار چوب زده میشود به عنوان طبل یک.پس از یک ساعت استراحت پشت سرش طبل دو زده می شود.
طبل دو :باز دو چوب زده می شود به علامت دو ساعت مانده به اذان صبح.
طبل سه:یک ساعت به اذان صبح به مدت یک ربع نواخته می شود.
در پایان مراسم ،سه چوب زده می شود به نشانه اینکه مومنان متوجه شوند ،یک ساعت به اذان صبح باقی مانده است .پس از آن طبل ها کنار گذاشته می شود و طبال ها برای سحری خوردن به سمت خانه می روند .پس از یک ساعت اذان می گویند تا شبی دیگر.
در مدت ماه مبارک رمضان ،مراسم طبل زنی هرشب ،و سه بار اجرا می شود.پس از آن به خاطر آنکه استفاده بهینه ای از طبل ها شود،در روز عاشورا ،طبل ها بار شتر شده ،جلو یا پشت نخل امام حسین (ع) به صورت طبل عزا از آن استفاده می گردد.
با توجه به اینکه در گذشته ساعت وجود نداشته ،وسیله ای به نام پنگان داشته اند .این پنگان از دو ظرف تشکیل شده که یکی محتوی آب و دیگری ظرف خالی است.سوراخی در ظرف کوچک تعبیه شده بود و دقیقا هریک ساعت آن ظرف پر می شده است .چون طبل ها در سه نوبت (سه ساعت مختلف)نواخته می شده ،برای سنجش نواختن طبل ها از پنگان استفاده می شده است.
باز هم فردی مقرری دریافت می کرده که به آن پنگان کش می گفتند و موظف بوده که از پنگان مواظبت کند و به محض اینکه پر شد ،در ساعت مقرر پنگان را از آب بکشد و دوباره تایک ساعت بعد در سطح آب قرار دهد.
علاوه بر سحرهای ماه ر مضان ،زمانی که حاکم شرع اعلام می کرده که ماه شوال رویت شده ،به دستور حاکم شرع شادیانه نواخته می شده که عبارت بوده از ضرب آهنگ های آهنگین طبال ها که در صبحگاه روز عید فطر در بالای بلندترین ساختمان شهر نواخته می شده است و چون عید فطر باعث سرور و شادی مردم بوده و در این روز مردم به هم شادباش می گفتند ،مراسم طبل زنی به “شادیانه”معروف شده است.
نتیجه:طبل جزء سازهایی است که از دیرباز تاکنون در مراسم شادی ،عزا و مراسم مذهبی چون تعزیه خوانی و بیدارکردن مومنان در اسحار ماه رمضان به کار می رود.
نکته حائز اهمیت آن است که در دوره ناصری با آنکه حقوق نقاره چی ها در تهران قطع شد،باز هم به دلیل عشق و علاقه بدین حرفه ،تا مدت ها نقاره چی ها اوقات شرعی را به مردم اعلان می کردند.
اکنون نیز با آنکه زنگ انواع ساعت ها،تلفن های همراه و زمان سنج تلویزیون برای بیدار کردن مردم با هم رقابت می کنند،طبالان در طبس هنوز منادیان بی رقیب سحرخیزان اند و با خلوص نیت بدین کار عشق می ورزند و این آئین مذهبی را زنده نگه می دارند. )(7)
منابع :
- ایکنا
- جغرافیای تاریخی شهرستان طبس نوشته محمود امینی
- تاریخ ایرا ن کمبریج جلد هفتم
- فصل نامه فرهنگی ،اجتماعی ،وقف میراث جاویدان شماره 3
- اسناد معماری ایران به تصحیح عماالدین شیخ الحکمایی
- وبلاگ دلنوشته ها
- روابط عمومی اداره فرهنگ و ارشاد اسلامی شهرستان طبس
گروه پژوهشی دانشنامه طبس گلشن
مراسم شب قدر در جوار بارگاه حضرت حسین ابن موسی الکاظم
کلیه حقوق برای سایت ” دانشنامه طبس گلشن ” محفوظ است
استفاده از مطالب و تصاویر با ذکر منبع ” دانشنامه طبس گلشن ” مجاز است
dapoxetine mode of action dapoxetine 2013 purchase dapoxetine
buy amoxil no prescription buy Amoxicillin cheap amoxil no prescription
buy amoxicillin online ireland
atarax online, purchase atarax, atarax price, hydroxyzine buy atarax
Purchase Hydroxyzine Online, Purchase Atarax Online, Buy Atarax Online, Generic Hydroxyzine, Generic Atarax, Hydroxyzine Mg, Hydroxyzine Online.
dapoxetine us fda approval
dapoxetine nice dapoxetine reddit dapoxetine reviews
پاسخ دهید