شیرگشت نام روستاى متروکهاى است که در 55 کيلومترى شمال طبس قرار دارد.این منطقه دارای یک ایستگاه قطاراست .چشمه آب لب شور و نخلستانی در این منطقه قرار دارد
ولی چیزی که این منطقه را با ارزش کرده ساختار زمینشناسی آن است. جالب است بدانید این نقطه گمنام یکی از معروفترین مناطق برای زمینشناسان ایرانی و خارجی است.
نخستين نوشتار موجود در خصوص رديفهاى اردويسين ايران مرکزى از آن هوکريده و همکاران (1962) است. در سال 1968، روتنر و همکاران ترادف ستبرى از نهشتههاى دريايى اردويسين پيشين- ميانى شمال طبس را به نام « سازند شيرگشت » نامگذارى کردند که به جز تغييرات ناچيز سنگشناسى و تفاوت در ستبرا در پارهاى از نقاط ايران مرکزى نظير کلمرد، ازبکوه، کاشمر، شمال بافق، جام و . . . برونزد دارد.
ضخامت سازند شيرگشت در محل برش الگو 1236 متر مىباشد ولى، در ناحيه کرمان، ستبراى رسوبات قابل قياس با سازند شيرگشت از 3 متر در برش خاور هوتک تا حدود 240 متر در مقطع شمال گروئيه تغيير مىکند (وحدتى دانشمند،1370). در ناحيه کلمرد ضخامت سازند شيرگشت از صفر تا 350 متر در نوسان است (آقانباتى،1975). در ناحيه انارک اين سازند 750 متر ستبرا دارد (آيستوف و همکاران، 1984). در ناحيه جام رسوبات وابسته به اردويسين 360 متر تناوب سنگآهک مارنى، شيل، ماسهسنگ و آهک است (علوى نايينى، 1972).
برش الگوى سازند شيرگشت، با ستبراى حدود 1236 متر، ستبرترين انباشتههاى دريايى اردويسين ايران است. روتنر و همکاران (1968)، سازند شيرگشت را مشتمل بر سه واحد زير دانستهاند:
– « واحد سنگى 1 » (سنگآهک و مارن زيرين)، شامل سنگآهکهاى گرهکدار در زير و لايههاى مارنى در بالا که حدود 570 متر ستبرا دارد (واحدهاى 1 تا 21 برش الگو).
– « واحد سنگى 2 » (سنگآهک فسيلدار ميانى) از نوع سنگآهکهاى ماسهاى قرمز و مارنهاى سبزرنگ به ستبراى 166 متر (واحدهاى 22 تا 33 برش الگو).
– « واحد سنگى 3 » (مارن و سيلتسنگ بالايى) شامل 500 متر مارن خاکسترى تا سبزرنگ، شيل و سيلتسنگ (واحدهاى 34 تا 41 برش الگو).
حد پايينى سازند شيرگشت با سازند درنجال تدريجى و هم شيب مىباشد. اين حد در بالاى يک واحد کربناتى شاخص از سنگآهک حاوى بازوپا از نوع Billingsella متعلق به سازند درنجال انتخاب شده است. ولى در ساير نقاط ايران مرکزى اين حد ناپيوسته و موازى است و حتى در ناحيه کلمرد، سازند شيرگشت با نهشتههاى پرکامبرين (سازند کلمرد) ارتباط دگرشيب دارد (آقانباتى، 1975).
حد بالايى سازند شيرگشت در زير واحدى از سنگآهک ماسهاى براکيوپود دار متعلق به سازند نيور، به سن سيلورين، انتخاب شده است. روانههاى آتشفشانى از بازالتهاى اوليويندار موجب شده تا اين حد چندان مشخص نباشد ولى با استناد به ساير برشها حد بالايى سازند شيرگشت هم شيب پذيرفته شده است.
سنگوارههاى عمده سازند شيرگشت بيشتر از نوع تريلوبيت، براکيوپود، بريوزوآ، گاستروپود، سفالوپود، کنودونت و پالينومورف هستند که بر روى هم نشانگر سن اردويسين پيشين تا اردويسين ميانى است.
جدا از تفاوتهاى درخور توجه ضخامت، ويژگىهاى رخسارهاى سازند شيرگشت کم و بيش در ساير برونزدهاى اردويسين ايران مرکزى حفظ شده است و به همين دليل، در همه جا از نام سازند شيرگشت استفاده شده است. خور، تنها ناحيهاى از ايران مرکزى است که سنگهاى اردويسين آن دگرگون و به سن اردويسين پسين است (آيستوف،1984).
اگرچه سازند شيرگشت معرف سنگ نهشتههاى اردويسين ايران مرکزى است، ولى به جز نواحى کلمرد، ازبک کوه، جام، انارک، کرمان که رديفهاى اردويسين با سازند شيرگشت مقايسه شدهاند، در ساير نقاط ايران مرکزى يا سنگهاى اردويسين وجود ندارد و يا به سنگهاى اين زمان (اردويسين) سازند شيرگشت گفته نشده است.
در بيشتر نواحى ايران، شرايط يکسان رسوبى سبب گرديده تا نهشتهسنگهاى اردويسين بيشتر از نوع شيل و سنگماسه باشند. به همينرو، سازند شيرگشت را مىتوان به ويژه از نگاه رخساره سنگى، با سازند لشکرک (البرز) ،سازندهاى ايلبيک و زردکوه (زاگرس) و سازند قلّى (البرز خاورى) و سازند سياهو (زاگرس) درخور سنجش دانست.
زمین شناسی عمومی محدوده شیرگشت
واحدهای سنگی ورقه مورد مطالعه دارای ضخامتی نزدیک به 15000 متراست که تقریباً شامل همه واحدهای سنگی از کامبرین تا عهد حاضر میباشد [ 1].
تمامی واحدهای سنگی که در منطقه رخنمون دارند در شکل (1) مشخص شده است. شکل (2) پراکندگی سنگهای آذرین و شکل (3) پراکندگی سنگ آهک، مارن، دولومیت و … را در محدوده ورقه زمین شناسی مورد نظر نشان می دهد.
پالئوزوئیک
• سازند دولومیت سلطانیه ( є s )
این سازند متشکل ازدولومیت چرتی است که توسط یک لایه شیل ماسهای متمایل به سبز(شیلهای چپقلو ch ) به دو بخش تقسیم شده است. سازند دولومیت سلطانیه درغرب کوه درنجال (اطراف چشمه شورم) قابل مشاهده است. همچنین رخنمونهای کوچکی ازاین سازند درشرق کوه درنجال (غرب روستای منظوریه) وجود دارد. دراین ناحیه مقطع کاملی از سازند سلطانیه را نمیتوان مشاهده نمود [1] .
• سازند باروت ( є br )
شامل آهکهای لایهای تیره با تبلورمجدد ومیان لایههایی ازچرت، سیلتستون و شیل است [1] و درجنوب چشمه شورم رخنمون دارد.
• سازند زایگون( є z )
شامل تناوبی ازشیلهای سیلتی میکادار به رنگ قرمز ارغوانی و لایههای ماسهسنگی است [1]. این واحد بیشتر دردامنههای غربی و شمالی کوه درنجال رخنمون یافته است. بزرگترین رخنمون آن درشمال کوه درنجال(جنوب غربی روستای محمدآباد) واقع است.
• سازند لالون( є l )
سازند لالون (کامبرین پیشین) ازماسه سنگهای قرمزرنگ و تا حدی کوارتزیتی همراه با یک واحد شیلی درقسمت فوقانی تشکیل شده است [1] . رخنمونهای این سازند در شمال وغرب کوه درنجال (اطراف چاه گردو) قابل مشاهده است.
• واحد کوارتزیت بالایی (є tq )
این واحد ازکوارتزیت و ماسه سنگ درشت دانه (کامبرین میانی)، سفیدرنگ و با لایه بندی متقاطع تشکیل شدهاست [1]. رخنمون این واحد بصورت نواری عمدتاً درغرب و شمال کوه درنجال قابل مشاهده است (نقشه زمین شناسی پیوست).
• سازند کلشانه (є k )
این سازند که اولین عضو ازگروه میلا(سازندهای کلشانه، درنجال و شیرگشت) است
درجنوب، شرق و شمال شرق چاه گردو رخنمون یافته و شامل مخلوطی نامنظم ازچهارنوع واحد سنگی متفاوت به شرح زیر است [1] .
الف) دولومیتهای ریزبلورمتراکم به رنگ سیاه، خاکستری تیره یا دودی همراه با چرت
ب) سنگ آهکهای سیاه و بدبو یا خاکستری مایل به آبی و نودولار، ندرتاً همراه با چرت
ج) شیلهای دولومیتی قرمزمایل به زرد یا زرد، در بخشهای ماسهای ندرتاً متمایل به سبز یا خاکستری، بطور متناوب حاوی ژیپس و دیگر تبخیریها
د) برشهای ولکانیکی قاعدهای
• سازند درنجال є d
شامل سنگ آهک خاکستری نازک لایه با تداخلهای مارنی و ماسهای ( є d ) وشیل ماسهای ( є d s ) است. این سازند دربخش شرقی، جنوبی و شمالی کوه درنجال رخنمون دارد. ازمشخصههای این سازند وجود لایه دارای براکیوپود دربخش فوقانی است[1].
• لایههای شورم є d mt
شامل آهکهای اسلیتی لایه نازک با تداخلهایی ازاسلیتهای مایل به سبز و شیلهای فیلیتی متمایل به سبز تا صورتی و دولومیتهای سیلیسی است[1]، که درشمال غرب کوه درنجال(اطراف چشمه شورم) رخنمون دارد. سن این لایهها با توجه به فسیل تریلوبیت یافت شده درآن کامبرین پسین تشخیص داده شده است.
• سازند شیرگشت (O sh )
سازند شیرگشت (اردویسین) سومین سازند از گروه میلا است. این سازند، منطقه نسبتاً کوچکی را درجنوب و جنوب شرق کوه درنجال میپوشاند. سه بخش زیر درسازند شیرگشت قابل تشخیص است[1].
الف– بخش زیرین شامل آهکهای نودولار در زیر و مارن در بالای آن
ب– افق فسیل دارمیانی، سنگ آهک ماسهای قرمز و مارن متمایل به سبز(به ضخامت 166 متربا سن اردویسین میانی)
پ– بخش فوقانی متشکل ازمارنهای خاکستری تا سبزخاکستری، شیل وسیلتستون( به ضخامت 50 متر)
• سازند نیور ( S n )
شامل سنگ آهک ماسهای تیره(حاوی مرجان و براکیوپود) و شیل سیلتی است که دربخش میانی آن، ماسهسنگ و کوارتزیت نسبتاً روشنی q) ) مشاهده میگردد[1]. این سازند در جنوب و غرب کوه درنجال (مرکز منطقه) رخنمون دارد.
• سازند پادها (D p )
رسوبات دونین پیشین درکوه درنجال با سازند پادها مشخص میگردد و ازماسه سنگ کوارتزیتی به رنگ قهوهای مایل به قرمز به همراه دولومیت ماسهای تشکیل شده است[1]. درناحیه کلوت ماسه سنگ قرمز فوقانی بطور پراکنده دارای لایههای نازک ژیپس میباشد.
• سازند سیب زار ( D s )
شامل دولومیت خاکستری تیره تا سیاه (دونین پیشین تا میانی) است و درجنوب و جنوب غرب کوه درنجال رخنمون دارد.
• سازند بهرام ( D b )
سازند بهرام (دونین میانی تا پسین) شامل سنگ آهک خاکستری مایل به آبی با تداخلهایی از شیل است[1]. این سازند در شمال کوه درنجال رخنمون یافته و برونزدهای کوچکی از آن نیز درشرق و جنوب کوه درنجال (حوالی کلوت) مشاهده میگردد.
• سازند سردر ( C s )
تناوبی ازشیلهای تیره مایل به سبز وماسه سنگ قهوهای هوازده به همراه آهک ماسهای است[1] و رخنمون کوچکی درجنوب غرب روستای شیرگشت دارد.
• سازند جمال ( P d j )
نهشتههای پرمین پسین درمنطقه مورد مطالعه با بخش فوقانی سازند جمال شامل سنگ آهک دولومیتی تودهای (با رنگ خاکستری زرد روشن) و تداخلهایی از آهک خاکستری مشخص میشود که در جنوب غرب نقشه (جنوب غرب روستای چاه سرب) قابل مشاهده است [1] .
مزوزوئیک
• سازند سرخ شیل TR S
شامل سنگ آهک لامینه به رنگ قرمزآجری تا زرد (تریاس) [1] که درجنوب غرب نقشه (غرب گسل کلمرد– چاه سرب) و همچنین در جنوب شرق روستای شیرگشت رخنمون دارد (نقشه زمین شناسی پیوست).
• سازند شتری
رسوبات این سازند، منطقه نسبتاً وسیعی از کوههای پیرحاجات درغرب و جنوب غرب ورقه را تحت پوشش قرارمیدهد وشامل واحدهای زیرمیباشد [1] .
TR dl sh : شامل آهک دولومیتی خاکستری تیره با لایه بندی خوب و دولومیت با تداخلهایی از دولومیت خاکستری روشن.
TR d sh : دولومیت با لایه بندی خوب و به رنگ زرد روشن مربوط به تریاس میانی.
• سازند شمشک J S
این سازند بخش وسیعی از ارتفاعات پیرحاجات را درغرب و جنوب غرب ورقه تشکیل میدهد و ازسه بخش زیرتشکیل شده است[1]:
Sh 1 : شیل سبززیتونی تیره تا سیاه به همراه شیلهای ماسهای و تداخلهایی ازلایههای ماسهسنگی به سن تریاس پسین.
Sh 2 : شیل تیره به سن ژوراسیک پیشین
J S : شامل تناوب یکنواختی از لایههای ماسه سنگی و شیل سبز
• سازند بادامو J bd
این سازند (ژوراسیک پیشین) شامل آهک االیتی ماسهای به رنگ خاکستری تیره تا سیاه است[1]. رخنمون این واحد بصورت نواری ممتد که توسط گسلهای متعدد قطع شدهاند، درجنوب غرب نقشه (شمال وجنوب غرب روستای کلشانه) قابل مشاهده است.
• سازند هجدک J h
متشکل ازماسه سنگ خاکستری مایل به قهوهای تا قرمز به همراه شیل، مارن و تداخلهای آهک لایه نازک است. این واحد درشمال شرق روستای کلشانه و گسل کلمرد، درشرق کوه پیرحاجات رخنمون دارد و سن آن ژوراسیک پیشین است [1].
• آهک پروده J P
این واحد شامل سنگ آهک ندولارخاکستری تا خاکستری تیره و حاوی آمونیت است[1]. رخنمونهای کوچکی از آن درشمال و جنوب کلشانه همچنین درحوالی شیرگشت مشاهده میگردد (نقشه زمین شناسی پیوست).
• سازند بغمشاه J bg
رخنمون این سازند (ژوراسیک میانی تا پسین) را درشرق ارتفاعات پیرحاجات و شمال روستای کلشانه میتوان مشاهده نمود [1] . بخش میانی این سازند را واحد سنگ آهکی J I bg تشکیل میدهد (نقشه زمین شناسی پیوست).
• سازند قلعه دختر
این سازند درجنوب نقشه، شرق گسل کلمرد- چاه سرب (شمال و جنوب روستای چاه سرب) همچنین شرق روستای شیرگشت رخنمون دارد و شامل واحدهای زیرمیباشد[1].
J ml q : تناوبی ازسنگ آهک، مارن و شیل
J l q : سنگ آهک
J q : سنگ آهک خاکستری تا آبی روشن
• سازند اسفندیار J e
این سازند شامل سنگ آهکهای ریفی نسبتاً سفید (ژوراسیک پسین) میباشد [1] که ارتفاعات کوههای حسن آباد و تلخون درجنوب شرق محدوده مورد مطالعه را تشکیل میدهد (نقشه زمین شناسی پیوست).
• لایههای گردو
واحدهای سنگی سازند گردو (ژوراسیک فوقانی) درورقه شیرگشت عبارتند از [1] :
واحد J g t : سنگ آهک آواری خاکستری تیره که برونزدهای محدودی از آن در کوه حسن آباد مشاهده میگردد.
واحد J g c : کنگلومرای قرمز حاوی پبلهای نیمه گرد شده از سنگ آهک تیره تا روشن و ماسه سنگ می باشد. رخنمونهای این واحد در منطقه مورد مطالعه بسیارمحدود بوده و درکوه تلخوری و غرب کوه حسن آباد (جنوب شرق نقشه) قابل مشاهده است.
واحد J g r : ماسه سنگ آهکی به رنگ قرمز تیره تا قرمز متمایل به خاکستری، سیلتستون
قرمزتیره، شیل و کنگلومرا است. رخنمونهای این واحد را میتوان در جنوب و جنوب شرق نقشه (کوه حسن آباد، روستاهای شیرگشت و روستای چاه سرب) مشاهده نمود.
• رسوبات قرمز رنگ کرتاسه K m
ماسهسنگهای آهکی قرمز رنگ همراه با تداخلهایی نامنظم از سنگ آهکهای حاوی رودیست [1] که در شرق کوه درنجال (6 کیلومتری جنوب غرب روستای منظوریه)، همچنین درشمال شرق ورقه درنواحی کوبک جلگه قابل مشاهده هستند.
• آهکهای کرتاسه K
این واحد سنگی متشکل از سنگ آهک اوربیتولین دار خاکستری تیره، مارن خاکستری روشن و سنگ آهک مارنی است [1] و درشرق گسل کلمرد– چاه سرب رخنمون دارد.
سنوزوئیک
• کنگلومرای کرمان Pg k
شامل پبلهایی با جورشدگی بد و ندرتاً گرد شده از دولومیت، سنگ آهک و ماسه سنگ (پالئوژن) میباشد [1] . این سازند درغرب روستای شیرگشت رخنمون دارد.
• نئوژن
شامل کنگلومرا و ماسه سنگ (واحد N g c ) و مارنهای ژیپسدار قرمزرنگ، ماسه سنگ، کنگلومرا و سنگهای تبخیری (واحد N g r ) است (نقشه زمین شناسی پیوست).
• کواترنر
رسوبات این محدوده سنی شامل نهشتههای پادگانههای قدیمی و جدید، تپههای ماسهای (شرق منطقه)، پهنههای نمکی (شمال ورقه)، نمک (شمال غرب ورقه) ،پهنههای رسی و دریاچه نمکی است که بخشهای وسیعی را تحت پوشش قراردادهاند.
در منطقه مورد مطالعه، تعدادی واحدهای سنگی با سن نامشخص شامل ماسه سنگ شمال شرق کوه درنجال ( St و Sta )، میلونیت شمال و جنوب کوه درنجال ( my )، آندزیت شرق کوه درنجال ( an ) و نفوذیهای دیابازی( db,d ) گزارش گردیدهاند [1] .
• تکتونیک و زمین شناسی ساختمانی
درنقشه شیرگشت واحد سنگی قدیمیتر ازکامبرین نمایش داده نشده و تاریخچه پرکامبرین این ورقه مشخص نمیباشد. بطور کلی درطول پالئوزوئیک فوقانی تا تریاس میانی هیچ ناپیوستگی زاویهای مشخص نشده است. ناپیوستگی درقاعده رسوبات شمشک مربوط به آخرین فعالیتهای تکتونیکی تریاس میانی است [1].
آهک پروده با کنگلومرای قاعدهای، مستقیماً با یک ناپیوستگی زاویهای تند بر روی لایههای کربونیفر و تریاس میانی قرار گرفته است.
حرکات کرتاسه پایانی – پالئوسن با یک نا پیوستگی تند بین کنگلومرای کرمان و واحدهای پایانی ژوراسیک مشخص گردیده است. خشکی زایی اصلی در آلپین (ائوسن پایانی – الیگوسن) اتفاق افتاده است.
بیشتر گسلهای منطقه درنیمه جنوبی ورقه قرار دارند. ازگسلهای مهم منطقه میتوان به گسل معکوس کلمرد– چاه سرب اشاره کرد که در پيامد رخداد کاتانگايى شکل گرفته است. همانند ديگر گسل هاى پرکامبرين ايران مرکزى، روند اوليه اين گسل، شمالى – جنوبى بوده است. اين گسل به سمت باختر خميده شده به گونه اى که بخش شمالى آن در ناحيه شيرگشت، داراى امتداد شمال – شمال خاورى است (شکل 4 ) و نيمه جنوبى آن به سوى جنوب خاورى تمايل دارد. روند شمال خاورى نيمه شمالى اين گسل سبب شده تا نبوى (1355) چرخش و خميدگى آن را به رخداد کالدونى نسبت دهد، ولى براى خميدگى قسمت جنوبى آن پاسخى نيافته است. در حاليکه شواهد زمين شناسى، نشانگر خميدگى گسل کلمرد در طى حرکات کوهزايى سيمرين پيشين است.
در ناحيه شيرگشت رسوبات پرمين و ترياس دو سوى اين گسل همانند نيستند. در خاور گسل، رسوبات پرمين – ترياس دگرشکل شده و کم ضخامت است، در حاليکه در باختر گسل، رسوبات مورد نظر ستبراى بيشترى دارد (روتنر و همکاران، 1968).
در شمالي ترين قسمت، رسوبات آبرفتى کواترنرى به وسيله اين گسل بريده شده اند که نشانگر حرکات بسيار جوان آن است [1] .منبع : انجمن گفتگوی پرشین فروم
توسط: عباس قادری نمایی از گسترش سازند شیرگشت در کوه های درنجال
توسط: عباس قادری افق کوارتزیت پایه سازند شیرگشت در بلندیهای کلمرد
زمينشناسي ناحيه شيرگشت (ناحيه طبس مشرق ايران) | |||
موضوع: | |||
پديدآورنده: | |||
|
|||
ناشر: | |||
وزارت صنايع و معادن، سازمان زمينشناسي و اكتشافات معدني كشور | |||
160 صفحه – وزيري – چاپ 2 – | |||
تاريخ نشر:01/10/70 | |||
قيمت پشت جلد :700 ريال | |||
كد ديويي:555.58 | |||
زبان كتاب:فارسي | |||
محل نشر:تهران – تهران | |||
معرفي مختصر كتاب: |
|
|||||
زيستچينهنگارى سازند شيرگشت در کوههاى کلمرد واقع در جنوب باخترى طبس بر اساس کنودونتها نوشته: عباس قادرى*، سيد على آقانباتى**، بهاءالدين حمدى**، عبدالله سعيدى** چکيده به منظور انجام مطالعات زيستچينهنگارى سازند شيرگشت در فرازمين کلمرد (Kalmard Horst) بر اساس کنودونتها، برش چينهشناسى ميوگــدار (ميانگدار) در جنوب باخترى طبس انتخاب شد. سازند شيرگشت در اين برش عمدتاً از واحدهاى سنگى آوارى تشکيل شده و به صورت دگرشيب بر روى واحدهاى سنگى سازند کلمرد منتسب به پرکامبرين قرار گرفته است و خود نيز توسط واحدهاى سنگى سازند گچال به سن کربنيفر پوشيده ميشود. پس از مطالعات صحرايى و برداشت ستون چينهشناسى برش فوق، 35 نمونه از واحدهاى سنگى مناسب سازندهاى شيرگشت و گچال انتخاب و مطالعه شد. مطالعه کنودونتهاى سازند شيرگشت در اين برش حاکى از سن اردوويسين پيشين (Tremadocian – Arenigian) براى اين سازند است. سه زيستزون تجمعى کنودونتى (Conodont Assemblage zone) در واحدهاى اردوويسين پيشين اين برش شناسايى شد که معادل زونهاى Cordylodus spp. ، Deltifer و Proteus هستند. زيستزونهاى تشخيص داده شده عبارتاند از: 1- Oneotodus – Drepanodus Assemblage zone 2- Acodus deltatus – Protopanderodus Assemblage zone 3- Acodus – Oistodus Assemblage zone کليد واژهها: سازند شيرگشت، طبس، فرازمين کلمرد، برش ميوگدار، زيست چينه نگارى، کنودونت، اردوويسين پيشين، ترمادوسين ـ آرنيگين * دانشگاه فردوسى مشهد ـ قطب فسيل شناسى، مشهد، ايران ** پژوهشکده علوم زمين سازمان زمين شناسى و اکتشافات معدنى کشور، تهران، ايران تاريخ دريافت: 27/06 /1386 تاريخ پذيرش: 25/10/1386 در صورت داشتن اطلاعات و تصاویر جدیدتر ؛ آنرا به همراه نام خود به آدرس tabasenc@yahoo.com ارسال فرمایید “استفاده از مطالب سایت با ذکر منبع (www.tabasenc.ir) بلا مانع است”
|
پاسخ دهید