روزنامه اطلاعات نوشت: «نایبندان» را می شناسید؟ منطقه ای در حاشیه غرب دشت لوت شهرستان طبس خراسان جنوبی و روستایی با معماری پلکانی و خانه های کاهگلی و نخلستان ها و باغ های مرکبات و نیز تنوع گیاهان زیبای بیابانی که در حاشیه آن، یکی از آخرین زیستگاه های یوزپلنگ ایرانی وجود دارد.
یوزپلنگ در ارتفاعات صخره ای کوه «نایبندان» زندگی می کند و در کنار حیوانات دیگری مانند کل، بز، قوچ و جبیر، روزگار می گذراند.
شاید برای بسیاری از هموطنان مان و حتی مردم جهان، جای سئوال و تردید باشد که آیا مناطقی از ایران، می تواند زیستگاه پلنگ محسوب شود که پاسخ محیط بانان و دوستداران محیط زیست به این سؤال، مثبت است: در سراسر آسیا کمتر از 70 یوزپلنگ باقی مانده است که فقط در ایران زندگی می کنند!
در ادامه این گزارش آمده است: آرش مودی، در گزارشی زیر عنوان «نایبندان، آفریقای کوچک» که در نشریه «یوزنامه» دو فصل نامه انجمن یوزپلنگ ایرانی به چاپ رسیده از جمله یادآور شده است: پناهگاه حیات وحش «نایبندان» با وسعتی نزدیک به یک و نیم میلیون هکتار در شهرستان طبس، بزرگ ترین منطقه تحت مدیریت سازمان محیط زیست است که در سال 1374 منطقه شکار ممنوع اعلام شد و در سال 1380 به پناهگاه حیات وحش ارتقاء یافت.
بحش عمده این پناهگاه از دشت ها، شوره زارها و تپه ماهورهایی است که حاشیه کوه «نایبند» با ارتفاع 3 هزار و 50 متر را فرا گرفته و وجود چشمه های آب شیرین در مناطق کوهستانی و حتی دشت ها، باعث حیات گونه های جانوری و گیاهی بسیاری شده و آن را به زیستگاه یکی از نادرترین گربه سان های جهان، یعنی یوزپلنگ آسیایی تبدیل کرده است.
امروز از 8 گربه سان باقی مانده در طبیعت ایران 5 گونه در پناهگاه حیات وحش، نایبندان، زندگی می کنند و در ارتفاعات صخره ای کوه نایبندان هم بزرگ ترین گربه سان ایران، یعنی پلنگ ایرانی بر قلمروی خود حکم می راند و کل و بُز و قوچ و میش، محبوب ترین رژیم غذایی آن را تشکیل می دهند.
امروزه خشکسالی و ورود معادن ذغال سنگ و ساخت جاده ها، خطری جدی برای این آفریقای کوچک به شمار می آید و تأثیر منفی آن، کم کم خودنمایی می کند و اگر فکری به حال آن نشود، به زودی شاهد نابودی یکی از بزرگ ترین و غنی ترین زیستگاه های حیات وحش ایران خواهیم بود.
زیستگاه های اصلی یوزپلنگ
روزی که برای نخستین بار تصویری از یوزپلنگ ایرانی بر پیراهن بازیکنان تیم ملی فوتبال کشور مان نقش بست، این اقدام برای بسیاری از هموطنان مان سئوال برانگیز شد، اما پس از توضیحات مسئولان و دوستداران محیط زیست در حیات وحش، شماری از شرکت ها حمایت خود را از یوزپلنگ اعلام کردند و این حیوان زیبا و کمیاب به صورت نمادی از شکوه و قدرت برای ایرانیان درآمد و حمایت از آن، کمابیش همگانی شد.
با این حال به گفته مهندس مرتضی اسلامی دهکردی ـ مدیرعامل انجمن یوزپلنگ ایرانی، بررسی های میدانی نشان می دهد که جمعیت یوز پلنگ های ایران متأسفانه همچنان روبه کاهش است. برخی از آن ها کماکان براثر تصادف در جاده ها کشته می شوند و از سرنوشت تعدادی از یوزپلنگ هایی که در سال های گذشته از آن ها تصویر برداری شده بود نیز اطلاعی در دست نیست و بیم آن می رود که کشته شده باشند.
توله های تازه به دنیا آمده ثبت شده یوزپلنگ ها هم بسیار کاهش یافته اند، به طوری که در سال 1393 از میان 10زیستگاه اصلی تر یوزپلنگ، فقط در یک زیستگاه زادآوری یوزپلنگ ثبت شده اسـت و در همان حال 2 یوز پلنگ در همان منطقه بر اثر تصادف با خودروهای عبوری کشته شده اند!
حمایت از یوزپلنگ های ایرانی
طی قرون متمادی آدمیان در شهرهای نزدیک به زیستگاه حیوانات وحشی، زندگی مسالمت آمیزی با آن ها داشته اند، تا این که با رشد صنعت و شهرنشینی، رفته رفته قلمروی حیات وحش توسط انسان اشغال شد و منابع طبیعی و زیست محیطی با شتاب زائدالوصفی به تاراج رفت که حاصل آن، انقراض ناگزیر نسل بسیاری از حیوانات در زیستگاه های طبیعی آن ها بوده است.
با این حال به ویژه در سال های اخیر، سازمان های مردم نهاد برای حفاظت از محیط زیست و حیات وحش کشورمان به یاری مسئولان ذی ربط برخاسته اند و علیرغم تمامی مشکلات و محدودیت ها، به موفقیت های قابل توجهی دست یافته اند، که از جمله به اقدام های انجام یافته برای حفاظت از یوزپلنگ ایرانی، می توان اشاره کرد.
مهندس مرتضی اسلامی دهکردی ـ مدیر عامل انجمن یوزپلنگ ایرانی با یادآوری این که انجمن یاد شده یک مؤسسه غیردولتی زیست محیطی، مستقل و غیرانتفاعی است که توسط شماری از دانشجویان دوستدار طبیعت و حیات وحش مرداد ماه 1380 تأسیس شده و به ثبت رسیده است، می گوید: اساس فعالیت های آموزشی انجمن یوزپلنگ ایرانی بر تحقیقات استوار است تا از این طریق بتواند به حفظ گونه مزبور در زیستگاه های طبیعی کمک کند و برای این منظور در زیستگاه ها ابتدا به مطالعه و بررسی بوم شناختی یوزپلنگ و زیست بوم آن اقدام می کند و سپس بر مبنای نتایج به دست آمده، با همکاری تشکل های غیردولتی مردمی، در مورد طراحی برنامه های آموزشی در سطح جوامع محلی می پردازد. انجمن در عین حال می کوشد تعامل سازنده ای با اداره های محیط زیست در استان ها و شهرستان ها و به ویژه مأموران آن ها یعنی محیط بانان برقرار سازد تا از این راه بتواند به حفاظت مناطق مورد نظر کمک کند.
مهندس اسلامی دهکردی با اشاره به این که مأموریت انجمن یوزپلنگ ایرانی کمک به حفاظت از حیات وحش و زیستگاه های آن ها و به ویژه یوزپلنگ است، درباره اهمیت حفاظت از محیط زیست و حیات وحش اظهار می دارد: میلیون ها گونه حیات وحش در کره زمین در ارتباط با هم به صورت متعادل، منظم، پیچیده و اعجاب انگیز زندگی می کنند و طی قرن ها تکامل یافته اند که انسان هم به عنوان یکی از مخلوقات پروردگار همواره در کنار آن ها می زیسته است و در یک مجموعه بزرگ، با طبیعت ارتباط مستقیم داشته است. از اینرو این تفکر که انسان برای ادامه زیست در کره زمین به گونه های دیگری که در طبیعت زندگی می کنند نیازی ندارد، نادرست است.
آدمی برای ادامه حیات وحش به طبیعت و هرآنچه که از آن به دست می آید، نیاز مبرم دارد. زیرا از منابع آب گرفته تا سوخت های فسیلی، به نوعی از طبیعت نشأت گرفته است و علاوه بر اهمیت دریاها، تالاب ها و آب های زیرزمینی در تأمین آب مورد نیاز آشامیدنی و کشاورزی و تولید غذا برای انسان، تولید پوشاک آدمی هم وابسته به طبیعت و منابع آن است. از اینرو است که امروز به ویژه روستائیان کشورمان برای طبیعت احترام بسیاری قایل هستند و زیست و معیشت خود را به طبیعت سالم و پایدار وابسته می دانند و برای حفظ آن، می کوشند.
مهندس اسلامی دهکردی با تأکید بر این که مواردی مانند آلودگی دریا و رودخانه ها، فرسایش خاک، آلودگی هوا، تخریب مراتع و خشک شدن تالاب ها از نتایج بی توجهی انسان به طبیعت است، می افزاید: در این میان آلودگی هوا به دلیل این که آثار منفی مستقیم تر و قابل لمس تری بر سلامت انسان دارد، به طور نسبی بیشتر از سایر آلاینده های طبیعت مورد توجه مردم و مسئولان قرار گرفته و مسایلی مانند خشکیدن دریاچه ارومیه فقط هنگامی مطرح شده که متأسفانه ابعاد فاجعه گسترش یافته است.
مدیرعامل انجمن یوز پلنگ ایرانی با یادآوری این که خشک شدن تالاب ها علاوه بر آسیب رساندن به تنوع زیستی منطقه و پرندگان مهاجر، معیشت ساکنان اطراف تالاب ها را هم به خطر می اندازد، اظهار می دارد: با کم آب و یا خشک شدن تالاب ها، ماهیگیری به عنوان یکی از راه های امرار معاش ساکنان اطراف آن ها دچار مشکلاتی می شود و یا هجوم ریزگردها، زندگی را بر ساکنان شهرها و روستاهای کشورمان سخت می کند.
اکوسیستم پایدار
طبیعت شامل اجزای غیرزنده مانند آب و خاک و هوا می شود و اجزای زنده نیز در برگیرنده تمامی گونه های جانوری و گیاهی است که در مجموع چرخه حیات کره زمین را تشکیل می دهند زندگی انسان و تأمین غذای مورد نیاز او به این چرخه بستگی دارد و از سطحی به سطح دیگر آن می رسد.
مدیر عامل انجمن یوز پلنگ ایرانی با بیان این که تأمین امکانات زندگی از قبیل غذا و پوشاک از منابع طبیعی به دست می آید که نه فقط به گونه های جانوری و گیاهی مرتبط است، بلکه به اکوسیستم پایدار هم بستگی دارد، اضافه می کند: شرایط پایدار زیست در کره زمین را به یک تور ماهیگیری بافته شده در هم و گسترده می توان تشبیه کرد که اگر یک یا تعدادی از گره های آن باز شود، تور آسیب می بیند و در نهایت ممکن است یکسره پاره و غیرقابل استفاده شود.
گونه های گیاهی و جانوری کره زمین هم، همین وضع را دارد و نابودی یک گونه می تواند بر حیات سایر گونه ها تأثیر بگذارد که در نهایت بر زیست انسان هم آثار منفی اش را نشان می دهد.
مهندس اسلامی دهکردی با بیان این که تا چند دهه پیش ببر مازندران و شیر ایرانی در مناطق مرکزی و جنوب کشورمان وجود داشته اند و اینک نسل آن ها منقرض شده است، می افزاید: از میان رفتن حیواناتی مانند پلنگ در ایران سبب شده است جمعیت گیاه خوارانی مانند گراز که طعمه آن ها بوده اند، به صورت انفجاری افزایش یابد و در بسیاری از مناطق ایران به مزارع کشاورزی آسیب برساند.
همچنین به دلیل تخریب جنگل های شمال، هر سال شاهد وقوع سیل در آنجا هستیم، در حالی که جاری شدن سیل در مناطق جنگلی از نظر کارشناسان، بی معنی است، اما چون جنگل و پوشش های گیاهی از میان رفته است، حتی با کوچک ترین بارندگی شاهد جاری شدن سیل در اغلب شهرهای شمال کشورمان هستیم. از یاد نبریم برگ درختان جنگلی و پوشش های گیاهی قطرات باران را می گیرد و آب جذب ریشه هایشان می شود و به همین دلیل نه فقط امکان جاری شدن سیل از میان می رود، بلکه خاک را متخلخل می سازد و قدرت باروری آن را نگه می دارد.
———–
نتایج بررسی جمعیت یوزپلنگ در پناهگاه حیات وحش نای بندان نشان می دهد که جمعیت یوزپلنگ آسیایی در این منطقه طی سالهای گذشته پایدار مانده و تغییرات زیادی نداشته است. براساس برنامه پایش جمعیت یوزپلنگ در این منطقه که از آبان ماه سال گذشته تاکنون در محدوده امن این منطقه که ناحیه ای بسیار کوچک از کل پناهگاه حیات وحش نای بندان می باشد درجریان است، تابحال تنها از حداکثر ۳ فرد یوزپلنگ مختلف در این منطقه عکسبرداری شده است و این درحالی است که در بیشتر برنامه های پایش اجرا شده طی سالهای ۱۳۸۱ تا ۱۳۸۶ نیز توسط پروژه حفاظت از یوزپلنگ آسیایی و زیرنظر بهمن نجفی از چند فرد معدود عکسبرداری شده است، بطوریکه به ندرت تعداد یوزهای داخل محدوده امن پناهگاه حیات وحش نای بندان از ۲ تا ۴ فرد فراتر می رفته است.
یکی از این یوزها، یوز نر بالغی با نام آرش است که به صورت غالب در بسیاری از نقاط منطقه حضور داشته و حتی پیش از آغاز این طرح مطالعاتی نیز در منطقه حضور داشته است. این یوز در نقاط مختلف حضور داشته و ظاهرا در شرایط مناسبی به سر می برد با این حال، نکته ای که اندکی نگران کننده است عدم ثبت توله یوز در سال جاری در این منطقه می باشد که تلاشها برای ادامه پایش جمعیت یوز در این منطقه تا پایان تابستان سال جاری با این امید ادامه خواهد یافت.
پناهگاه حیات وحش نای بندان با وسعت ۴ /۱ میلیون هکتار یکی از بزرگترین مناطق حفاظت شده ایران می باشد که برنامه پایش تنها در بخش کوچکی از آن با وسعت کمتر از ۱۰۰ هزار هکتار در جریان می باشد. انتظار می رود غیر از یوزهایی که در داخل محدوده مطالعاتی ثبت شده اند، یوزهای بیشتری در سایر بخشهای پناهگاه حیات وحش نای بندان نیز حضور داشته باشند. برنامه پایش جمعیت یوزپلنگ در ایران از زمستان ۱۳۹۰ توسط انجمن یوزپلنگ ایرانی با همکاری سازمان حفاظت محیط زیست و ادارات کل حفاظت محیط زیست استانها، پروژه حفاظت از یوزپلنگ آسیایی و مؤسسه پانترا با هدف ارزیابی دقیق وضعیت یوزپلنگ در ایران و پایش روند جمعیتی آن درحال اجرا می باشد. این برنامه در پناهگاه حیات وحش نای بندان با همکاری اداره حفاظت محیط زیست طبس، اداره کل حفاظت محیط زیست خراسان جنوبی و مؤسسه کاوشگران حیات وحش پارت درجریان می باشد. در پایان این برنامه پایش، مراسمی با حضور مقامات شهرستان و استان جهت گزارش دهی نتایج این پروژه به دست اندرکاران برگزار شده و از محیط بانان منطقه قدردانی بعمل خواهد آمد.
کلیه حقوق برای سایت ” دانشنامه طبس گلشن ” محفوظ است
استفاده از مطالب و تصاویر با ذکر منبع ” دانشنامه طبس گلشن ” مجاز است
پاسخ دهید