خرما و صنایع فرآوری
شهرستان طبس با برداشت5 هزار5 تن خرمای مرغوب و صادراتی، یکی از شهرهای مهم تولید کننده خرما در کشور است.
در حال حاضر 17 نوع خرما در این شهرستان تولید و 37 نوع دیگر در گلخانه های سازگاری شهرستان نگهداری تا میزان كیفیت و سازگاری آنها با آب و هوای طبس سنجیده شود
ایجاد صنایع فرآوری خرما در طبس ؛ میتواند در اقتصاد منطقه تاثیر بسزایی داشته باشد
حدود 1750 هکتار در شهرستان طبس زیرکشت محصول خرماست که از این میزان 385 هکتار بومی و 1365 هکتار اصلاح شده و از سطح اصلاح شده 625 هکتار بارور است که شهرستان طبس مقام نخست سطح زیرکشت و تولید خرمای استان خراسانجنوبی را دارد.
محصول خرما در طبس از اوایل شهریور آغاز و تا اواخر مهر ادامه مییابد،شهرستان طبس بیش از 1500 نفر نخلکار دارد
خرمای تولیدی شهرستان طبس شامل ارقام کبکاب، زاهدی، پیارم، مضافتی، علیرحمی، قصب، کرمانی و بریم است که براساس نظر کارشناسان برجسته مرکز تحقیقات خرما و میوههای گرمسیری اهواز، جزو باکیفیتترین انواع خرمای کشور است.
حتی برخی ارقام خرمای طبس مانند پیارم، کبکاب و مضافتی نسبت به مبدأ خود، کیفیت مناسبتری دارد و درشتتر است بهطوری که رطب مضافتی طبس با وزن 30 گرم برای هر عدد هم مشاهده شده است.
محصول خرمای تولیدی شهرستان طبس بیشتر در بازارهای محلی و همچنین استانهایی مانند تهران، مشهد، یزد، مازندران، اصفهان و زنجان مصرف میشود.
اجرای طرحهای آبیاری تحتفشار در نخیلات، توزیع پاجوش خرمای اصلاح شده، توزیع نهال کشتبافت، اجرای طرح حذف و جایگزینی باغهای فرسوده و درجه سه، توسعهی کاشت ارقام نر اصلاح شده برای افزایش خصوصیات کمی و کیفی محصول، توسعهی روشهای مبارزهی غیرشیمیایی بهویژه روشهای مبارزه بیولوژیک و حمایت از دشمنان طبیعی آفات، و توسعهی روشهای نوین تغذیه برمبنای آنالیز خاک و برگ به روش چالکود یا نوار کود از برنامههایی است که طبس برای افزایش کمیت و کیفیت محصول خرما در این شهرستان موثر است. (1)
همه چیز درباره خرما تاریخچه خرما در ایران
بر اساس شواهد باستانشناسی نزدیک به شش هزار سال است که کشت نخل در ایران در نزدیکی شوش قدیم ، در زمان تمدن ایلامی ها رواج داشته و خرما نیز بسیار مشهور بوده است.
مقدمه :
نخل، Arecaceae
واژه نخل منحصرا به درخت خرما اطلاق نمیشود . نخل یا مُخ عنوانی است که به درختهایی از خانوادههای مختلف اطلاق میشود. بیش از همه درخت خرما به نام نخل معروف است.
تیره نخلیان (Arecaceae) گیاهانی هستند درختی، درختچهای یا بالارونده، خاردار، بابرگهای بزرگ و چین خورده، دارای تقسیمات پَری یا پنجهای؛ گلآذین گوشتدار، پانیکول یا سُنبله، اغلب دارای براکتههای اسپات مانند، گلهای یک یا دو جنسی، منظم، ۶ گلپوش آزاد یا پیوستهٔ گوشتدار، ۶ پرچم یا بیشتر، معمولاً ۳ برچهٔ پیوسته و ندرتاً آزاد، یک تخمک، تخمدان فوقانی ۱ تا ۳ خانهای، ۳ تخمک و میوهٔ سته، و گاهی بسیار بزرگ. خرماسانان (Arecales) راستهای نخلمانند با فقط یک تیره و ۱۸۹ سرده و حدود ۲۴۰۰ گونه که برخی از آنها اهمیت اقتصادی دارند؛ با اینکه همه گونههای خرماسانان بهجز تعداد کمی، محدود به مناطق گرمسیری و نیمهگرمسیری میشوند، از لحاظ جغرافیایی و شکل ظاهری با یکدیگر فرق دارند.
تاریخچه خرما
درزمان ساسانیان نخل خرما در نواحی جنوبی ایران فراوان بوده است. اولین درختان خرمایی که در بلوچستان ذکر شده است Gedrosie (گدروسی) می باشد که در سال 327 قبل از میلاد توسط سپاهیان اسکندر به هندوستان برده شد که در سالهای قحطی از آن استفاده می کردند و گمان می رود که خرماهایی که در هند وجود دارد از این نوع باشد.
در قرن دوم قبل از میلاد مسیح امپراطور چین wu-ti دانشمندی از دربار خود به نام Chiang-Kien رابرای جمع آوری گیاهان مناسب به کشورهای همسایه غربی اعزام می دارد واین دانشمند در گزارش خود از کشت درخت خرما در ایران یاد می کند. ایلامی های باستان ( هزاره چهارم پیش از مسیح) بر روی « مهر امضاء» شکل نخل می کشیدند، بدین برداشت که این شکل نشانه ای بر قداست نخل و حرمت آن مهر بوده ، نوید آشتی خواهی، نشانگر وسمبل دوستی بوده است.
اواخر قرن هفتم ، در زمان غازان خان تیموری به توسعه کشاورزی پرداخته شد وانواع درختان میوه و سبزی در تمام نقاط کشت می شد به طوری که از اصفهان انواع میوه به هندوستان وآسیای صغیر و از کرمان خرما به سایر ممالک صادر می گشت.
گیاه شناسی نخل خرما درخت خرما گیاهی است دائمی (چند ساله) از خانواده نخل ها palma ceae (پالماسه) زیر شاخه نهاندانگان و رده تک لپه ایها و با خصوصیات ساقه فاقد لایه زاینده، ریشه افشان، رگبرگهای موازی .
درخانواده پالماسه 200 جنس و قریب به 4000 گونه وجود دارد، که همگی بومی مناطق گرمسیری و نیمه گرمسیری جنوب آسیا و آفریقا بوده همچنین در نواحی گرم قاره های آمریکا،اروپا واقیانوسیه پراکنده هستند. درخت خرما با اسم علمی Phoenix dactyl lifera دارای تنه ای راست و مستقیم بدون انشعاب که به یک جوانه انتهایی ختم می شود با رشد تدریجی این جوانه به طول تنه اضافه می گردد. طول تنه بسته به رقم و سن درخت متفاوت است.
بین برگ و تنه، جوانه جانبی با نام Axilarybud که منشاء پاجوش ، تنه جوش و همچنین خوشه می باشد، وجود دارد. درخت خرما دو پایه است یعنی گلهای نر و گلهای ماده بر روی دو درخت جداگانه ظاهر می شود وتکثیر غیر جنسی است که به دلیل تفرق صفات معمولاً از بذر استفاده نمی گردد. روش معمول تکثیر استفاده از پاجوش می باشد. جدیداً استفاده از تکنولوژی تکثیر سلولی نیز معمول گشته است.
فواید شگفت انگیز خرما برای سلامتی
گفته می شود که مصرف یک خرما در روز برای داشتن یک رژیم غذایی متعادل لازم است. خرما به مقابله با یبوست، اختلالات روده، افزایش وزن، مشکلات قلبی، ضعف جنسی، اسهال و سرطان شکم کمک می کند.
فواید سلامتی خرما، آن را به یکی از بهترین مواد غذایی برای رشد عضلانی تبدیل کرده است. افراد به طرق مختلف خرما مصرف می کنند، مثل مخلوط کردن خمیر آن با شیر، ماست یا همراه با نان و کره برای خوشمزه و سالم تر کردن غذاها. این خمیر هم برای بزرگسالان و هم کودکان بسیار مفید است، مخصوصاً در طول دوران ریکاوری از بیماریها. براساس تحقیقات پزشکی جدید، گفته می شود که خرما برای پیشگیری از سرطان شکم نیز مفید است. همچنین مسلمانان روزه خود را با خرما باز می کنند زیرا به آنها کمک می کند بعد از ساعت ها روزه داری، پرخوری نکنند. وقتی بدن موادمغذی خرما را جذب می کند، احساس سیری آرام می شود.
خرما پادشاه شیرینی ها نامیده می شود و ماده غذایی ایده آلی است که به راحتی رژیم غذایی شما را متعادل می کند. خرما ظرف نیم ساعت به بدن خسته شما انرژی ویژه ای می دهد و بهترین غذا برای زنانی است که به تازگی زایمان کرده اند. انجمن سرطان امریکا مصرف 35-20 گرم خرما در روز را توصیه می کند. گفته می شود که خوردن یک خرما در روز باعث می شود تا پایان عمر چشمانی سالم داشته باشید.
- فواید خرما
یبوست: خرما یک ماده غذایی ملین است. به همین دلیل برای کسانیکه از یبوست رنج می برند بسیار مفید است. برای بهره بردن از خاصیت ملینی خرما، باید تعدادی از آن را از شب تا صبح در آب خیس کرده و صبح آن را به شکل شیره مصرف کنید.
اختلالات روده: محتوی نیکوتینی خرما برای درمان بسیاری از انواع اختلالات روده مفید شناخته شده است. مصرف مداوم خرما کمک می کند همیشه رشد ارگانیسم های پاتولوژیک را تحت مراقبت قرار داده و درنتیجه به رشد باکتری های مفید در روده ها کمک شود.
افزایش وزن: خرما بخش مهمی از یک رژیم غذایی سالم به شمار می رود. خرما از قند، چربی، پروتئین و همچنین بسیاری ویتامین های لازم تشکیل شده است. مصرف آن همراه با رب خیار به از بین بردن لاغری مفرط کمک می کند. یک کیلوگرم خرما حدود 3000 کالری در خود دارد که این کالری ها به تنهایی برای برطرف کردن نیاز روزانه بدن انسان کافی است.
سلامت قلب: مصرف خرما برای سالم نگه داشتن قلب بسیار مفید است. وقتی خرما یک شب در آب خیسانده شده و صبح کاملاً له شده و مصرف شود، برای ضعف قلب بسیار مفید است. مصرف آن دو بار در هفته قلب را قوی تر می کند.
ضعف جنسی: خرما حتی برای بالا بردن استقامت جنسی در بدن انسان نیز مفید است، یک مشت خرما وقتی شب تا صبح در شیر بز خیسانده شود، با همان شیر آسیاب شده و با مخلوط هل و عسل، به محصولی بسیار عالی برای بالا بردن قوای جنسی تبدیل خواهد شد.
اسهال: خرمای رسیده حاوی پتاسیم است. پتاسیم برای کنترل اسهال بسیار مهم است. آنها به راحتی هضم شده و برای برطرف کردن مشکل اسهال بسیار مفیدند.
سم زدایی: خرما بعنوان محصولی بسیار عالی برای سم زدایی الکل شناخته شده است. برای مسمومیت الکل، خرما بسیار سریع سم زدایی می کند. باید شب تا صبح خیسانده شده و له شود تا از ارزش غذایی آن استفاده بیشتری گردد.
سرطان شکم: خرما برای درمان سرطان شکم بسیار مفید شناخته شده است. محصولی بسیار مفید برای کلیه گروه های سنی است، طبیعی بوده، به اندازه داروها روی بدن خوب تاثیر می گذارد و مصرف آن عوارض جانبی به دنبال ندارد. خیلی سریع هضم می شود و برای ذخیره کردن انرژی اضافی استفاده می شود.
به طور خلاصه، خرما ارزش غذایی فراوانی دارد اما برای خرید و انتخاب آن باید بسیار دقیق بود زیرا سطح چسبناکی دارند که سطح های مختلف را به سمت خود جذب می کنند… از این رو، فقط آن خرماهایی باید مورداستقاه قرار گیرند که خیلی خوب فراوری و بسته بندی شده باشند. حتماً قبل از استفاده خرماها را خوب بشویید زیرا به از بین بردن آلودگی های روی آن کمک می کند.
کلیپ فواید خرما
تکامل و رسیدن میوه خرما پس ازانجام عمل گرده افشانی و تلقیح تا رسیدن میوه مراحل زیر طی می گردد:
1- مرحله هبابوک Hababauk بلافاصله پس از تلقیح میوه کوچک خرما که تشکیل می شود، هبابوک نام دارد. رشد میوه در این دوره بطئی است ومیوه در آخرین مرحله به شکل بیضی در می آید.
خرما در این دوره از رشد خود به رنگ سبز می باشد ومدت زمانی حدود چهار هفته راطی کرده است. هسته در این دوره نامشهود می باشد،میزان رطوبت میوه در پایان این مرحله بسیار زیاد است و تراکم مواد جامد غذایی میوه که از ابتدای این مرحله شروع می شود ،خیلی کم است.
رنگ خرما در این مرحله « کرم رنگ» و یا سبز روشن است. 2- مرحله کیمری Kimri رشد میوه در این دوره موجب بیضوی شدن میوه ای که شکل آن تا حدودی نزدیک به کروی است می شود . این دوره که با اتمام مرحله هبابوک شروع می شود طولانی ترین مرحله رسیدن خرما به شمار می آید زیرا که حدود 9 هفته طول می کشد .
این دوره که از آغاز پنجمین هفته پس از تلقیح شروع می شود تا حدود پایان هفته چهاردهم ادامه می یابد. در این دوره میوه سبز رنگ می باشد. رسیدگی این نوع خرما را می توان به دو مرحله تقسیم نمود. نخست آنکه وزن و اندازه خرما به سرعت افزایش پیدا می کند، در همین مرحله است که کمبود مواد قندی آن به سرعت جبران می شود و قند در آن ذخیره می گردد، میزان قند آن کم است ولی به تدریج افزایش می یابد و محتوای مواد قندی آن ( به ویژه ساکارز) زیاد می شود.
در ابتدای این دوره میزان PH مانند مرحله هبابوک زیاد است ولی پس از مدتی شروع به کاهش می کند و بدین صورت باعث ایجاد نوسانات معکوس در میزان ترشی میوه می شود و بر مقدار رطوبت آن نیز افزوده می گردد. دومین مرحله ویژگی های خود رادارد که در آن وزن و اندازه خرما کاهش می یابد که بیشترین کاهش ایجاد شده در آن مربوط به مواد قندی است که مقدار چشمگیری از این کاهش به مواد قندی ذخیره شده از پیش مربوط می شود ، PH کاهش می یابد و رطوبت آن نسبت به مرحله نخست افزایش می یابد. مرحله کیمری تا آنجا پیش می رود که میوه خرما از رنگ سبز تغییر رنگ می دهد و به مرحله خلال نزدیک می شود.
3- خلال Khalal در این مرحله ازدیاد وزن و حجم مشاهده نمی شود و وزن میوه مقداری کاهش می یابد.
کاهش حجم را می توان به تغییرات شیمیایی درون میوه و همچنین به از دست دادن آب میوه نسبت داد، مقدار رطوبت در این دوره نیز همانند قبل می باشد و از اواسط این مرحله رو به کاهش می گذارد. در نتیجه میزان مواد جامد غذایی موجود در میوه که از ابتدای این مرحله مانند پایان مرحله کیمری دارای حد ثابتی می باشد، در نیمه دوم وهمزمان با کاهش رطوبت، افزایش یافته و مقدار آن در میوه بالا می رود. میزان PH و ترشی موجود در میوه در این مرحله مانند مرحله کیمری می باشد. افزایش غلظت قند کل که از ابتدا به آرامی انجام می شد، در اواسط این دوره شتاب پیدا می کند.
ساکاروز موجود در آن به سرعت افزایش می یابد. خرما پس از آنکه به مرحله «خلال» می رسد ممکن است زردرنگ، صورتی رنگ؛ قرمز ، بنفش ویازرد رنگ همراه با لکه های سرخ باشد.
4- رطب خرمای تازه را رطب می نامند. مرحله رطب با اتمام مرحله «خلال» یا « خارک» آغاز می شود وحدود چهار هفته به طول می انجامد وجه تمایز این دوره علاوه بر نرمی میوه ، تغییر رنگ (قهوه ای یا سیاه) می باشد. علاوه بر کاهش وزن در این دوره ، کاهش حجمی که از اواسط مرحله خلال آغاز شده بود همچنان روند خود را ادامه می دهد. این مرحله نیز به دو دوره متمایز و مشخص تقسیم می شود. الف – دوره اول مرحله رطب این دوره 2 تا 3 هفته طول می کشد.
حدود 75 درصد میوه ها در پایان اولین هفته این دوره نرم میشوند و میزان کاهش نسبی وزن بسیار کم است کاهش نسبی رطوبت ، موجب افزایش نسبی مواد جامد می گردد ولی این روند تا آنجا پیش نمی رود که خرما بتواند از خود محافظت کند. PH میوه درابتدای این دوره دارای نوسانات آرامی است که این تغییرات را همچنان تا پایان دوره حفظ می کند. همراه با این تغییرات، ترشی میوه نیز دستخوش نوسانات آرامی می گردد. غلظت قند کل و منوساکاریدها، در ابتدای این مرحله با شتابی تند آغاز می شود به طوری که مقدار قند در اواسط این مرحله به 80 درصد می رسد.
افزایش غلظت ساکارز که از مرحله «خلال» صورت گرفته ، در آغاز این دوره متوقف شده و به سرعت رو به کاهش می گذارد. ب ) دوره دوم مرحله رطب در این دوره که یک هفته به طول می انجامد به دلیل پاره ای تغییرات شیمیایی و از دست دادن آب و رطوبت، کاهش نسبی وزن و حجم میوه زیاد می باشد.
میزان PH در پایان این دوره به حداکثر ممکن رسیده و در نتیجه مقدرا ترشی میوه ، به حداقل خود می ر سد ، افزایش غلظت قند کل و قند ساده نیز با شتابی کمتر ازدوره قبل انجام واز شتاب افزایش مقدار ساکاروز نیز کاسته می شود .
5- مرحله خرما کاهش وزن و حجم میوه، از دست دادن آب ، سفتی گوشت و بالاخره قهوه ای شدن کامل میوه از ویژگیهای این دوره است. از آنجا که پوست در اغلب ارقام به گوشت چسبیده است ، کاهش حجم موجب چروکیدگی میوه و در نتیجه پوست می گردد. اگر پوست ( در برخی از ارقام ) سفت باشد ، شکافته شده و موجب حمله آفات و قارچ ها می گردد، از دست دادن آب در این مرحله ، موجب تراکم قند و خشک شدن میوه پس ازرسیدن می شود.
بر اساس میزان رطوبت ، این دوره به سه مرحله جداگانه به شرح زیر تقسیم می شود.
1- مرحله ی خرمای تازه ( هفته اول ) ، که در این مرحله میوه از حداکثر رطوبت برخوردار میباشد.
2- مرحله خرمای نیمه رسیده، د راین مرحله خرما تا حدودی رطوبت خود را از دست داده است.
3- مرحله ی خرمای کاملاًرسیده، در این مرحله کاهش رطوبت به حد مشهود وقال ملاحظه ای رسیده است. زمان برداشت خرما برای تشخیص مناسب ترین زمان برداشت خرما و بلوغ کامل آن، باید عوامل متعددی را در نظر گرفت.
معیارهایی که تعیین کننده زمان مطلوب و موردنظر برداشت خرما می باشند عبارتند از :
1- عوامل موثر بر مقدار محصول
2- نزدیک ترین زمان ممکن برای برداشت محصول ،تا ازاین راه بتوان ضایعات ناشی از تغییر ناگهانی هوابه ویژه ریزش باران و هجوم حشرات را به حداقل رساند.
3- رساندن به موقع محصول به بازارفروش به گونه ای که کیفیت دلخواه آن محفوظ بماند.
4- هزینه های مربوط به مراحل دستاوردی ورساندن خرما به بازار مصرف، به طوری که هنگام برداشت آن را مناسبترین موقع انتخاب کنند وخرما را در بهترین زمان بلوغ آن به مصرف کننده برسانند.
5- توجه به این نکته مهم که فروش برخی از انواع خرما از نوع دیگر بهتر است. به عنوان مثال خرمای رطب و شیره دار بر نوع خشک آن برتری دارد.
6- مهارت کسانی که خرما را ازدرخت می چینند.
7- مقدار نوع محصول آب دار یا خشک به دست آمده که آن را بتوان بسته بندی نمود. رسیدگی غیر عادی خرما بر درخت این نیاز را پیش می آورد که هر یک از خرماها به طور جداگانه از خوشه چیده شود و خرمای خشک از رسیده جدا شود تا بدین شیوه بتوان محصولی با برترین کیفیت به بازار رسانید.
شرایط بازرگانی و چگونگی کارکرد افراد ایجاب می کند که شمار کارگران برداشت کننده محصول خرما به کمترین تعداد کاهش داده شود. حداقل می توان دو مرحله جداگانه برای برداشت خرما تعیین نمود که یک زمان آن در میانه فصل و هنگام دیگر در پایان فصل برداشت می باشد.
در صورتی که خرما را پیش از رسیدن برداشت کنند ، باید آن را فرآوری نمایند تابه خوبی رسانیده شود ، همچنین باید رطوبت موجود در آن به گونه ای صحیح کاهش یابد، به طوری که اگر در هوای سرد به فروش گذارده شود و یا در محیط یخبندان قرار بگیرد ، کیفیت آن پایدار بماند.
کاهش رطوبت موجب چروکیدگی خرما می شود. علاوه بر چروکیدگی ناشی از کاهش رطوبت خرما ، عوامل دیگری نیزدر روند بالغ شدن خرما، می توانند موجب بروز ضایعاتی در خرما گردند. از مهمترین آنها می توان قارچ ها ،مخمرها وباکتریهای زیان آور را نام برد. زمان برداشت خرما بسته به ارقام و مناطق مختلف از اواخر تیر ماه تاآبان ماه است.
ارزش غذایی خرما موضوع غذا و کیفیت آن همیشه مورد توجه انسان بوده وبه مرور زمان که علم پزشکی توسعه یافته، از نظر احتیاجات بدن به انرژی و ویتامین های مختلف اطلاعات بیشتری در دسترس قرار گرفته است.
خرما دارای ارزش غذایی فراوان بوده ، می تواند نقش مهمی در تأمین نیازهای بدن انسان داشته باشد. خرما یکی از منابع غنی مواد مغذی برای تغذیه است که از قدیم الایام توسط بشر شناخته شده و مورد بهره برداری قرار گرفته است .
زمانی به ارزش غذایی خرما پی می بریم که بدانیم در هر کیلوگرم خرمای تازه حدود 1570 کالری و در هر یک کیلوگرم خشک آن بیش از 3000 کالری انرژی نهفته است. قسمت گوشتی خرما بسیار شیرین و خوش طعم است و حدود 88- 50 درصد از وزن خرما را به خود اختصاص میدهد.
تقریباً از این وزن را انواع مختلف قندها و حدود یک چهارم آن را آب موجود در میوه خرما و بقیه وزن را پروتئین، چربی، مواد معدنی وانواع ویتامین ها تشکیل می دهند.
مواد تشکیل دهنده خرما شامل آب، پروتئین ؛ چربی مواد معدنی، شامل سدیم ، پتاسیم، فسفر، مس، آهن ، منیزیم ، کلسیم و ویتامین های A ، B1 ، B2 و C می باشد.
ترکیبات شیمیایی خرما
1- مواد قندی 75 درصد وزن خرما را مواد قندی و کربوهیدراتها تشکیل می دهند.
مواد قندی شامل گلوکز ، فروکتوز ( قندهای احیا کننده) و ساکارز که به ترتیب به طورمتوسط 32، 7/32 و 2/8 درصد وزن تر میوه خرما را تشکیل می دهند.
درصد ترکیبات مواد قندی در انواع میوه خرما یکسان نیست و نوسانات قابل ملاحظه ای دارد و به رقم، شرایط آب و هوایی ، منطقه کاشت، سن نخل و مرحله رشد ونمو میوه بستگی دارد.
در میوه های نرم که معمولاً بیشتر به صورت تازه مصرف می شوند درصد ساکارز بسیار کم است اما در خرمای خشک حدود یک سوم از قندها را ساکارز تشکیل میدهد .
به طور کلی هر اندازه که بر مقدار ساکاروز افزوده شود، کیفیت و مرغوبیت خرما تقلیل خواهد یافت.
جدول 1 : مقایسه درصد مواد قندی انواع خرمای نرم ، خشك ونیمه خشك تركیبات قندی میزان درصد وزن خشك نرم نیمه خشك خشك تمام قندها حداكثر 85 82 82 متوسط 78 77 77 حداقل 65 71 73 قندهای احیاء كننده (گلوكز و فروكتوز) حداكثر 85 81 76 متوسط 78 60 41 حداقل 61 45 17 ساكارز حداكثر 20 38 59 متوسط 1 17 36 حداقل 0 1/0 1 2- آب بعد از مواد قندی ، بیشترین درصداز مواد تشكیل دهنده بافت میوه خرما، آب است.
میزان آب میوه خرما بستگی به رقم و شرایط و رشد و نمو میوه دارد. درصد میزان آب خرما هنگام ورود به كارگاههای بسته بندی اهمیت زیادی دارد و بیشترین مواظبت برای جلوگیری از رشد مخمرما و كپك ها با اصلاح میزان رطوبت خرما بوسیله آب گیری صورت می گیرد.
مقدار درصد رطوبت میوه خرما در میزان شكرك زدن آن در طول مدت انبارداری تأثیر قابل ملاحظه ای دارد.
3- مواد سلولزی و نشاسته ای دیواره سلول های خرما از مواد سلولزی تشکیل شده است .
در مرحله ای که میوه کوچک و نارس است، حدود 85 درصد از مواد خشک میوه را ترکیبات سلولزی و نشاسته ای تشکیل می دهند ، اما با رشد میوه و افزایش میزان قند ها مواد سلولزی کم می شوند.
4- مواد پکتینی در میوه خرما مواد پکتینی مختلفی مانند پروتوپکتین به صورت محلول وجود دارد. وجود پکتین ضمن تهیه شیره خرما سبب بروز مشکلاتی در عمل فیلتر کردن می شود. میزان پکتین ومواد فیبری در خرماهای نرم ،نیمه خشک و خشک متفاوت و معمولاً در خرمای نرم کمتر است.
5- مواد معدنی حدود 2 درصد وزن تر خرمای رسیده را خاکستر تشکیل می دهد.
این خاکستر شامل موادی از قبیل پتاسیم، کلسیم ، سدیم ، کلر، فسفر، سولفور، منیزیم، آهن، مس است. تقریباً نصف خاکستر میوه خرما پتاسیم (50%) است و کلر 15% ، فسفر 8%، کلسیم 5% و حدود 25% آهن است.
6- ویتامین ها ویتامین ها یکی دیگر از ترکیبات مهم خرما هستند، معمولاً در هر 100 گرم خرما 50 واحد بینالمللی ویتامین A ، 09/0 میلی گریم تیامین (ویتامین B1 ) ، 1/0 میلی گرم ریبوفلاوین ( ویتامین B2 ) و 22/0 میلی گرم نیاسین وجود دارد.
7- مواد چربی و اسیدهای چرب قسمت خوراکی خرما مقدار کمی مواد چربی دارد، معمولاً 6/0 تا 72/0 درصد از وزن خرما را مواد چربی تشکیل می دهد. درصد زیادی از این مواد روی سطح خارجی میوه پخش شده است. هسته خرما دارای مواد چربی زیادتری ( حدود 5/8% ) است.
8- تانن وجود تانن بصورت یک لایه نازک در زیر پوست میوه و در مرحله کیمری، سبب گس شدن میوه می گردد.
9- رنگدانه ها مواد رنگی تشکیل دهنده بافتهای خرما عبارتند از ، کلروفیل ، کاروتن وآنتوسیانین که به ترتیب رنگهای سبز، زرد و قرمز را می سازند. قهوه ای شدن رنگ خرما به دلیل رسیدن کامل خرما و تجمع اسید دکتیلی فریک در بافتهای میوه است.
جدول 2 : میزان مواد متشكله هسته خرما نام مواد مقدار درصد رطوبت 47/6% پروتئین 22/0% فیبر (سلولز) 20/16% روغن ها 49/8% كربوهیدرات 51/62% مواد معدنی 2/1%
بعضی از خصوصیات ارقام مهم خرمای ایران:
استعمران (ASTAMARAN)
میوه آن بیضی شکل و گاهی متمایل به مستطیلی بوده به وزن متوسط 31/8 گرم ، بابافت متوسط (نیمه خشک ) ، رنگ میوه زرد روشن ،در مراحل رسیدن کامل کهربائی و قهوه ای متمایل به قرمز است.
ضخامت پوست در سعمران ضخیم و تا نسبتاً ضخیم وخشن می باشد.
نسبت گوشت میوه به هسته معادل 71/6 است. قسمت خوراکی میوه شیرین و تا اندازه ای مزه گس دارد ( در مراحل اولیه رطب) .
میزان چسبندگی هسته به میوه کم ، رسیدن خارک در حدود 25 مرداد ماه ولی برداشت میوه کاملاً رسیده آن در اواسط شهریور تا مهر ماه صورت می گیرد.
میزان چسبندگی کلاهک به میوه کم است.
شاهانی (Shahany)
در طبس کشت شده است.
این قرم به علت شیرینی زیاد وخوش رنگی خرمای آن ، مصرف داخلی فراون دارد . میوه شاهانی کشیده و دارای نوک باریک است رنگ رطب آن قهوه ای رنگ است.
خارک این رقم نیز شیرین است و مقداری از محصول شاهانی به صورت خارک به مصرف می رسد.
هترین نوع شاهانی در نخلستانهای جهرم تولید می شود و در این منطقه از ارقام « تر» محسوب می شود.
مضافتی (Mozafati)
طبس نیز کشت می شود. مضافتی از ارقام بسیار عالی تر ونیمه تر ، به رنگ قرمز تیره متمایل به سیاه بوده و دارای کیفیت بسیار خوب می باشد.
بازار اصلی مصرف داخلی آن استان تهران است.
در سالهای اخیر به صادرات آن توجه خاصی شده است.
از مشکلات اساسی این رقم نگهداری آن است زیرابه علت نرمی ترش می شود و باید در محل خنک نگهداری شود.
احداث سردخانه در مناطق تولید این رقم می تواند کمک موثری برای افزایش تولید آن باشد.
رقم زاهدی (Zahidi) (قصب)
رقم زاهدی نیز مانند رقم دیری از ارقام خشک به شمار می رود. در بعضی از مناطق به عنوان رقم نیمه خشک است.در مناطقی ا زکشور به عنوان قصب از آن نام برده شده است. میوه در مرحله خارک زرد رنگ ، در مرحله رطب قهوه ای روشن و در مرحله تمار (خرما) قهوهای متمایل به قرمز تا زرد کمرنگ می شود
کبکاب (Kabkaab)
طبس نیز به مقدرا زیاد کشت شده است.
کبکباب بهبهان بسیار شیرین ونسبت به کبکاب دشستان کوچکتر و پر شیره می باشد.
اندازه حبه کبکاب بسیار درشت می باشد، خام خلال (خارک) این رقم قابل استفاده نیست.
لذا برای مصرف می بایستی آن راقبلاً پخت و خشک کرد.
رنگ میوه در مرحله خارک و رطب زرد است و در حالت رسیدن کامل به صورت قهوه ای تیره در می آید.
مصرف آن بیشتردر حالت رطب و خرما است.
از نظر اهمیت اقتصادی در ایران بعد از سعمران ، شاهانی ، و مضافتی قرار دارد. جزو ارقام «تر» محسوب می شود. میوه بیضی شکل به وزن حدود 15 گرم با بافت نیمه خشک و رنگ زرد روشن، ضخامت پوسته در آنها ضخیم است . نسبت گوشت میوه به هسته معادل 25/9 است.
هسته بیضی ، باریک وکشیده ، رنگ خاکستری ، میزان چسبندگی هسته به میوه زیاد است .
رسیدن خارک دراواخر مرداد ماه است ولی برداشت میوه کاملاً رسیده آن (خرما) در اواسط شهریور ماه است.میزان چسبدگی کلاهک به میوه زیاد است.
رقم ربی (رابی ) (Rabbi)
میوه آن نسبتاً بزرگ ، رنگ آن قرمز و رطب آن کمی سبز رنگ است. زمان رسیدن کامل آن با رقم مضافتی همزمان است .در ایرانشهر و زابل از نظر مرغوبیت عالی ودر چاه بهار و سراوان خوب است.
برهی (Barhi)
میوه برهی از مرحله خارک در زمانی که اکثر ارقام مزه گس دارد،قابل خوردن است . از نظر مرغوبیت وشیرینی و تازه خوری خرما، بسیار خوشمزه و لذیذ است. رنگ خارک زرد ، رطب آن کهربائی و در مرحله خرما از کهربایی تا قهوه ای متمایل به قرمزرنگ است.
میوه تقریباً کروی ، به وزن متوسط 8 گرم با بافت نرم ، ضخامت پوست در آن ضخیم ، نسبت گوشت میوه به هسته معادل 77/7 است. هسته تقریباً کروی ، رنگ آن خاکستری روشن ، میزان چسبندگی هسته به میوه متوسط است. رسیدن خارک در اواخر مرداد، ولی برداشت میوه کاملاً رسیده در اواخر شهریور ماه صورت میگیرد. میزان چسبندگی کلاهک به میوه کم است.
گنتار (Gantar)
این رقم در مناطق مختلف به اسامی قنطار و قندی نیز نامیده می شود.از ارقام ریزدانه خرمای آن « تر» است . یکی از مرغوب ترین خرماهای صادراتی خوزستان می باشد. قابلیت نگهداری این رقم زیاد است. این رقم خرما در روی درخت چندین نوبت برداشت می شود. در ایران مصرف داخلی ندارد. میوه بیضی شکل به وزن متوسط 27/9 گرم با بافت نرم ، رنگ زرد ، ضخامت پوسته درآنها متوسط، نسبت گوشت میوه به هسته معادل 93/7 است. هسته بیضی شکل با رنگ قهوه ای روشن ، میزان چسبندگی هسته به میوه کم است. رسیدن خارک در مرداد ماه ، ولی برداشت میوه کاملاًرسیدن در اواخر شهریور ماه صورت می گیرد. میزان چسبندگی کلاهک به میوه کم است.
رقم آل مهتری (Allmehtari)
میوه آن نسبتاً کوچک وکشیده است و قسمت اعظم میوه را هسته اشغال کرده است و همین مسئله ارزش آن را کم کرده است ولی به دلیل زودرسی دارای ارزش اقتصادی است. خضراوی (Khazravy) خضراوی از خرماهای زودرس و نرم به شمار می اید.
میوه تخم مرغی شکل به وزن متوسط 94/7 گرم با بافت نرم و رنگ قهوه ای روشن ، ضخامت پوست در آن ضخیم . نسبت گوشت میوه به هسته معادل 1/12 است.
هسته بیضی شکل با رنگ قهوه ای کم رنگ ، میزان چسبندگی هسته به میوه متوسط است. رسیدن خارک در اواسط مردادماه ، ولی برداشت میوه کاملاً رسیده آن در اواسط شهریور صورت می گیرد. میزان چسبندگی کلاهک به میو.ه متوسط است.
خاصوئی ( Khassui)
خرمای خاصوئی رقمی مرغوب است و میوه ای بسیار شیرین دارد. رنگ میوه قرمز واندازه آن کوچک است قابلیت نگهداری آن بسیار بالا است.
شکر (Shakkar)
این رقم نسبت به سایر ارقام دارای قند بیشتر و در نتیجه شیرین تر است و مصرف میوه آن به صورت رطب می باشد. رنگ آن در مراحل مختلف رسیدن به ترتیب سبز ـ زرد ـ به قهوه ای تغییر شکل می دهد. از ارقام زودرس می باشد. درجه شیرینی آن زیاد ، جنس میوه تقریباً خشک و از درجه مرغوبیت متوسطی برخوردار است. میزان چسبندگی هسته به میوه کم است .میزان چسبندگی کلاهک به میوه متوسط است.
مردا سنگ یا مردارسنگ (Mordar sang)
خرمای مرداسنگ از نظر اهمیت متوسط است و میوه آن به صورت خرما مصرف می شود.
پیاروم (Piarum )
درصد رطوبت میوه آن کم است از ارقام خشک محسوب می گردد. از میوه های دیررس است، کیفیت میوه آن مطلوب است و از نظر صادرات بسیار بازار پسنداست.
زریک (Zareik)
محصول این رقم معمولاً به مرحله خرمای کامل نمی رسد ، درنتیجه شیره کمتری دارد.
شیخالی (Sheikhali)
(شیخ عالی ) رنگ میوه آن زرد است و خارک بسیار خوبی تولید میکند
حلاوی (Hallaawi)
خرمای حلاوی در اواخر رسیدن چروک می خوردومیوه آن کوچک و جزو زودرس ترین ارقام خرما میباشد. شکل میوه دوکی وته آن گرد است. بافت میوه بدون فیبر و یا کم فیبر و پوست آن نازک و شکننده است و محکم به بافت میوه چسبیده است.
هسته بیضی شکل ، خاکستری نوک سفید از جمله هسته های درشت است. میزان چسبندگی هسته به مۧ در مخازن مخصوص ریخته و در اثر فشار توده خرما ، شیره ای از انتهای مخزن خارج می شود و در این روش حدود 15% شیره بدست می آید. در روش نیمه سنتی خرما را خوب شسته وباعملیات مکانیکی هسته و کلاهک آن را جدا میکنند و در دیگ مخصوص پخت خرما می ریزند و به اندازه وزن میوه به آن آب اضافه میکنند و مخلوط را حرارت می دهند تا خوب بجوشد.
سپس آن را صاف و مقداری آب به تفاله اضافه می کنند یک تا دوبار دیگر این عمل را تکرار می کنند و عصاره گرفته شده را مجدداً حرارت می دهند
……………………… کاشت – داشت – برداشت …………………………
دور و زمان آبیاری در نخلستانهای خرما در مناطق مختلف خرما خیز کشور بر حسب میزان آب قابل دسترس ، سیستم آبیاری ، شرایط آب و هوایی ، فصول مختلف سال ، سن درختان ، نحوه کاشت ، جنس وبافت خاک ، کیفیت خاک و آب آبیاری متفاوت است .
آبیاری باغهای تازه احداث :
بهترین طریقه آبیاری نخلستانهای جدید الاحداث در سیستم آبیاری سطحی آبیاری تشتکی است در این روش با در نظر گرفتن اندازه نهال ، تشتکی در اطراف آن درست می کنند و آن را با ایجاد جویهای فرعی به جوی اصلی و صل می کنند.
در اکثر مناطق دور آبیاری در نخلستانهای جدید الاحداث در ماه اول یک روز درمیان و در ماه دوم دو روز درمیان و در ماه سوم سه روز در میان و بعد از آن هفته ای یکبار اس ت
آبیاری در زمستان هر 15ـ10 روز یکبار صورت می گیرد.
آبیاری نخلهای مثمر:
در روش آبیاری سطحی در شرایط ایران بطور کلی نخلستانهایی که دارای خاک سبک می باشند در تابستان 7ـ4 روز و در زمستان 30ـ20 روز یکبار آبیاری میشوند و نخلستانهایی که دارای خاک سنگین هستند در تابستان 12ـ7 روز یکبار ودر زمستان 45ـ30 روز یکبار آبیاری میشوند.
عبارتند از : ازت، فسفر، پتاس، کلسیم ، کبالت ، مس ، آهن ، منیزیم،منگنز،مولیبدن،کلر،سدیم ،گوگرد و روی. مقدار مورد نیاز نخل خرما به این عناصر متفاوت است ازت ، فسفر و پتاس در زمره عناصر پرمصرف بشمار می روند
نیاز غذایی خرما:
1ـ کودهای آلی:
حداقل هر دو سال یکبار باید مقدار 50 ـ30 کیلوگرم کود حیوانی پوسیده در خاک پای درختان خرمای بالغ پخش و مخلوط گردد. بطور کلی میزان کربن آلی در خاک پای درختان باید بیش از یک درصد باشد. بهترین زمان مصرف کودهای حیوانی در اواخر زمستان می باشد.
2ـ کودهای شیمیایی:
بطور کلی گیاهان از جمله درخت خرما به 16عنصر غذایی نیاز دارند
عناصر پر مصرف و کم مصرف
عناصر پر مصرف عبارتند از فسفر و پتاسیم . برای تأمین ازت مورد نیاز گیاه در آبیاری قطره ای می توان از کود اوره، سولفات آمونیوم و نیترات آمونیوم استفاده کرد همه انواع این کودها در سیستم آبیاری چه بصورت محلول وتزریق از طریق سیستم و چه بصورت چالکود قابل استفاده اند
عناصر کم مصرف
عمده عناصر کم مصرف عبارتند از آهن ، روی ،بر ، مس ، منگنز و مولیبدن
کودهای سولفات روی، سولفات منگنز، سکوسترین آهن به ترتیب به میزان 150ـ100 ، 150ـ100 و 100 گرم در هنگام مصرف کودهای فسفره و پتاسه باید مصرف شوند.
میانگین توصیه های انجام شده به عنوان یک برنامه کوددهی جهت استفاده در سه سطح زمان کاشت، نخلهای جوان کمتر از 4 سال و نخلهای بالغ مورد عمل قرار گرفته و به شرح زیر جهت کوددهی نخل خرما توصیه گردیده است.
توصیه کودی درزمان کاشت:
در زمان کاشت پاجوش یا نهالهای کشت بافت باید کودهای زیر با خاک سطحی مخلوط و چاله ها پر شوند.
15ـ10 کیلوگرم کود حیوانی پوسیده ، خشک و با کیفیت مناسب.
7/0 کیلوگرم سوپر فسفات
25/1 کیلوگرم سولفات آمونیوم
08/1 کیلوگرم سولفات پتاسیم
سولفات آمونیوم و سولفات پتاسیم را می توان با خاک سطحی مخلوط و مورد استفاده قرار داد و یا می توان بعد از کاشت نهال همراه با سیستم آبیاری استفاده کرد.
کود سولفات آمونیوم و سولفات پتاسیم باید بصورت جداگانه در آب آبیاری مصرف شوند
ـ بعداز 3ـ2 نوبت آبیاری یکبار مصرف شوند
زمان مصرف:
به منظور بدست آوردن بهترین نتیجه از مصرف کودهای شیمیایی باید زمان مصرف کودها با مراحل حساس رشد گیاهان منطبق گردد. در بعضی نخلستانهای تجاری در برخی از کشورهای خرما خیز کود مورد نیاز نخل خرما راهمراه با سیستم ابیاری در اختیار گیاه قرار می دهند به این روش کود آبیاری (fertigation ) گویند.
در روش کود آبیاری کود ازته باید به مدت هشت ماه و از ماههای آبان تاخرداد به درختان داده شود مصرف کود فسفر و پتاس هرسه ماه یکبار (اوایل بهمن ،اوایل اردیبهشت ماه و اوایل مردادماه و اوایل آبان ماه ) صورت گیرد.
زمان هرس برگ
ـ هرس پس از برداشت محصول: در این مرحله برگهای خشکیده و برگهای آلوده به آفات و بیماریهای نخل حذف می شوند.
ـ در زمان گرده افشانی : این کار بمنظور سهولت در گرده افشانی انجام می شود.
ـ در زمان تنظیم و آرایش خوشه ها 8ـ6 هفته پس از گرده افشانی) این نوع هرس به منظور رعایت نسبت مناسب بین برگ و خوشه و ایجاد فضای مناسب زیر خوشه ها جهت آرایش خوشه ها و برداشت آنها صورت می گیرد.
2ـ هرس دمبرگ (تکریب)
در نخلستانهای تجاری حذف برگها در دو مرحله صورت می گیرد در مرحله اول که بخش اعظم برگها در آن حذف می گردند شامل بریدن بخش کاملاً خشک و پلاسیده برگها می شود (هرس) در این مرحله به فاصله تقریبی 40ـ30 سانتی متر از محل اتصال برگ به تنه اقدام به بریدن برگها می شود و حذف انتهای دمبرگها در مرحله دوم صورت میگرد.
در مرحله دوم هرس (تکریب) که معمولاً هر 3ـ2 سال یکبار انجام می شود بخش باقیمانده از دمبرگها درفصل مناسب آن که معمولاً در فصل پاییز و پس از اولین بارندگی است بریده شده و حذف می گردد بارش باران باعث نرم شدن بافتهای دمبرگ شده و عمل برش را تسهیل می نماید.
روشهای تکریب:
عملیات حذف انتهای دمبرگ ها در مناطق مختلف خرما خیز کشور به روشهای متفاوتی انجام می شود رایج ترین روشهای تکریب ، روش های دستی است که با استفاده از عکفه، اره و یا تبر انجام می شود.
دستگاه هرس ته برگ نیز در جهت تکریب نخلهای خرما طراحی و ساخته شده است .
هرس خار:
معمولاً در همه ارقام خرما در قسمت قاعده دمبرگ و در دو طرف آن تعدادی خار وجود دارد
لازم است قبل از گرده افشانی یا در هنگام گرده افشانی نسبت به حذف این خارها اقدام گردد
نخل کاران جهت حذف این خارها از وسیله ای به نام خارزن دستی استفاده می کنند در هنگام استفاده از این وسیله جهت حرکت آن از سمت قسمت ته دمبرگ به سمت نوک دمبرگ تا محلی که خاروجود دارد می باشد.
اخیراً در موسسه تحقیقات خرما و میوه های گرمسیری دستگاه خارزنی خرما طراحی و ساخته شده است که جهت هرس نخلهای جوان و کم ارتفاع مناسب به نظرمی رسد.
4ـ هرس دم خوشه ها پس از برداشت:
بعداز اتمام عملیات برداشت در نخلستانها در اولین فرصت باید اقدام به حذف دم خوشه های باقیمانده روی خرما نمود این کار هم باید در ارقام ماده و هم در ارقام نر صورت گیرد زیرا در خیلی از موارد این دم خوشه ها می توانند عامل بقاء و انتشار بیماریهای قارچی در نخلستان باشند.
5ـ حذف پاجوش و تنه جوش:
معمولاً در سنین جوانی نخل(تا 20 سال اول پس از کاشت) تعدادی پاجوش ( معمولاً15ـ6 عدد) پای هر درخت تولید می شود . نکته مهم این است که نگهداری تعداد زیادی پاجوش روی درخت و برای مدت طولانی علاوه برایجاد مشکلات مرحله داشت محصول باعث ضعف درخت و کاهش عملکرد آن می گردد.
1ـ کاهش تعداد خوشه ها
2ـ تنک کردن خوشه ها
3ـ تنک کردن با استفاده از مواد شیمیایی
1ـ کاهش تعداد خوشه ها(Bunch removal )
روش سنتی و متداول تنک کردن در مناطق خرما خیز دنیای جدید و قدیم، قطع کامل تعدادی از خوشه ها است این روش براساس نسبت برگ به خوشه انجام میشود.
مناسب ترین نسبت برگ به خوشه برای اکثریت ارقام خرما 10 برگ به یک خوشه می باشد.
عمل تنک خوشه ها را می توان در دو مرحله انجام داد
الف : زمان گرده افشانی
در این مرحله معمولاًغلافهایی که خیلی زود یا خیلی دیر ظاهر می شوند حذف می گردند.
ب: شش الی هفت هفته بعد ازگرده افشانی:
با در نظر گرفتن نسبت مناسب برگ به خوشه تعدادی از خوشه های تلقیح نشده و ضعیف حذف می شوند.
2ـ تنک خوشه:
ـ حذف یک سوم از انتهای خوشه در هنگام عمل گرده افشانی که در ارقام با خوشکهای بلند اعمال میشود.
ـ حذف یک سوم از انتهای خوشه در مرحله کیمری
ـ حذف یک سوم از خوشکهای داخل خوشه
ـ حذف تعدادی از میوه ها روی خوشکها
تعیین روش مناسب تنک کردن:
یکی از نکات مهم درمورد انتخاب شیوه و زمان تنک کردن میوه خرما، توجه به زمان ظهور آفات مهم و درجه اول میوه خرماخیز است بعنوان مثال در مناطقی که خسارت کرم میوه خوار بیش از 20 درصد است باید عملیات تنک کردن را پس از پایان مرحله خسارت نسل اول آفت انجام داد البته در مناطقی که این آفت وجود دارد و خسارت آن کمتر از 20% باشد نیازی به مبارزه علیه آفت نیست چون در این حالت عمل تنک کردن طبیعی میوه توسط این حشره، به نحو مطلوبی انجام می شود از نظر اقتصادی تنک میوه ها به روش حذف یک سوم نوک گل آذین در مرحله گرده افشانی مناسبترین روش می باشد که علاوه بر افزایش کیفیت و خواص بازارپسندی میوه باعث کاهش خسارت عارضه پژمردگی و خشکیدگی خوشه خرما می گردد.
نحوه جدا سازی و نگهداری گرده
رطوبت گیری:
پس از قطع گل آذین نر از پایه مادری عملیات رطوبت گیری باید صورت گیرد عدم انجام این کار باعث سیاه شدن (کپکی شدن) و نابودی گل آذین می گردد.
نحوه خشک کردن و رطوبت گیری گل آذین درمناطق مختلف بسته به سلیقه و امکانات نخل دار متفاوت است یکی از عمومی ترین روشها به شرح زیراست :
ـ خارج کردن خوشه گل نر از درون گریبانه
ـ قراردادن خوشه گل روی طناب یا درون سینی ، روی کاغذ روزنامه یا پارچه تمیز بمدت 2 الی 3 ساعت در مکان مناسب مقابل آفتاب
ـ تکاندن خوشه گل جهت جمع آوری گرده گلهای رسیده وباز شده با استفاده از دست یاضربه زدن با میله آهنی باریک به وسط دم خوشه.
ـ قطعه قطعه کردن خوشه گلهای نر به گونه ای که هر قطعه حداقل دارای 3ـ2 رشته باشد.
ـقراردادن خوشه ها روی نخ سیمی یا طنابهای باریک و در جای خشک و نیمه سایه و به دور از آفتاب شدید و مستقیم
ـ قرار دادن سینی یا کاغذ روزنامه زیر طنابها و جمع آوری گرده 3ـ2 بار در طول روز و خشک کردن و نگهداری آن در ظروف مناسب.
نحوه نگهداری گرده خشک :
بهترین روش نگهداری گرده خشک قراردادن آن درون ظروف شیشه ای سربسته غیر قابل نفوذ به هوا در مجاورت کلرید کلسیم که جاذب الرطوب است ( برای هر کیلو گرم دانه گرده میزان دویست گرم کلرید کلسیم ) نیاز است و در شرایط یخچال با درجه حرارت 5ـ4 درجه سانتی گراد می باشد.
گرده افشانی خرما یکی از حساس ترین کارهای نخل داری است که نقش بسیار مهمی در افزایش کمیت و کیفیت محصول دارد
درشرایط ایران فصل گرده افشانی از اواسط بهمن ماه تا اواسط اردیبهشت ماه به طول می انجامد
گرده افشانی در نخل خرما به دو صورت طبیعی و مصنوعی انجام میشود
گرده افشانی طبیعی :
این نوع گرده افشانی بوسیله باد و حشرات انجام می شود از نظر اقتصادی قابل توصیه نیست زیرا:
1ـ به مقدار زیادی نخل نر نیاز دارد
2ـ وزش باد و فعالیت حشرات تابع شرایط جوی است .
گرده افشانی مصنوعی :
بوسیله انسان انجام می شود و به دو شکل سنتی و مکانیکی اعمال میگردد.
1ـ گرده افشانی سنتی
1ـ1) قراردادن خوشکهای گل نر درون خوشکهای گل ماده:
یکی از متداولترین روشهای گرده افشانی در اغلب مناطق خرماخیز کشور میباشد.
2ـ1) قراردادن دانه گرده درون پارچه و تکانیدن روی خوشه های ماده.
3ـ1) قراردادان قطعات پنبه آغشته به دانه گرده درون گل آذین ماده:
این روش در کالیفرنیا مورد استفاده قرار گرفته است
2ـ گرده افشانی مکانیکی
جهت گرده افشانی مکانیکی از دستگاه گرده افشان استفاده می کنند.
مزایای گرده افشانی مکانیکی:
1ـ عدم نیاز به صعود از درختان نخل خرما و سهولت عملیات گرده افشانی
2ـ کاهش هزینه گرده افشانی
3ـ عدم نیاز به کارگر ماهر
3ـ کاهش میزان گرده مصرفی
4ـ عدم خطر جانی جهت فرد گرده افشان
5ـ راندمان کار بسیاربالا است
زمان گرده افشانی :
در غالب ارقام خرما بالاترین مقدار محصول با گرده افشانی سه یا چهار روز بعد از باز شدن اسپات(گریبانه) ماده حاصل می شود.
کاشت
1 با توجه به صنعت دائمی بودن نخل خرما، مرحله کاشت یکی از مهمترین مراحل احداث نخلستانهای تجاری خرما می باشد قبل از هرگونه اقدام عملی در زمینه احداث نخلستان باید مطالعات زیر انجام شود.
ـ بررسی وضعیت آب هوای منطقه
پس از بررسی مساعد بودن منطقه مراحل بعدی انجام شود
ـ بررسی وضعیت خاک
نمونه برداری از خاک و اعماق مختلف (30ـ0 ،60ـ30 ،90ـ60 ،120ـ90) سانتی متری وتجزیه آن به منظور اطلاع از کیفیت فیزیکی و شیمیایی خاک ضروری است.
ـ بررسی وضعیت آب:
میزان آب قابل استفاده، دائمی بودن منبع آب، مسیر جریان آب از منبع تا سر مزرعه و کیفیت آب آبیاری (شوری ،ph ) با انجام آزمایشها باید بررسی گردد.
ـ میزان سرمایه مورد نیاز:
سرمایه مورد نیاز جهت خرید زمین و آب، تسطیح، اصلاح خاک، زهکشی، احداث سیستم های آبیاری ، خرید پاجوش یا نهال کشت بافت ، کود حیوانی و شیمیایی، سموم آفت کش ،حفر گودال کاشت، خرید لوازم و ادوات مورد نیاز کاشت، داشت و برداشت و تعداد نیروی کارگر مورد نیاز باید دقیقاً محاسبه و براساس میزان سرمایه مورد نیاز نسبت به احداث نخلستان مطابق با اصول فنی اقدام نمود.
2ـ انتخاب رقم
ویژگیهای مهم در انتخاب رقم، معرفی وکاشت آن در یک منطقه عبارتند از:
ـ سازگاری با شرایط آب وهوایی منطقه
ـ عملکرد بالا
ـ کیفیت مطلوب(رنگ ، مناسب،شکل واندازه و طعم مناسب، نسبت گوشت به هسته بالا،درصد ترکیبات مغذی مناسب فیبر کم در میوه)
ـ مقاومت یا تحمل در مقابل آفات و بیماریها.
ـ مقاومت یا تحمل بالا در مقابل شرایط نامساعد خاک و آب
ـ قابلیت حمل و نقل و انبارداری بالا
ـ عدم ابتلا به آفات انباری، ترشیدگی و آلودگی به بیماریها در انبار
ـ قابلیت شستشو در ( ارقام خشک) و بسته بندی مناسب
ـ زمان مناسب رسیدن محصول و عرضه به بازار مصرف.
ـ اقتصادی بودن قیمت محصول
سازگاری با منطقه کاشت:
سازگاری با شرایط آب و هوایی منطقه فاکتوری بسیار مهم و اساسی در انتخاب و معرفی آن رقم در منطقه می باشد.
با وجود اینکه نخل خرما تحمل بسیار زیاد در مقابل شرایط نامساعد محیطی دارد اما تولید محصول با کمیت و کیفیت مطلوب در ارقام مرغوب و تجاری منوط به تأمین نیازهای اکولوژیک خاص آن رقم است.
عملکرد بالا:
بدون شک یکی از مهم ترین اهداف در تولید هر محصول زراعی و باغی استفاده از حداکثر پتانسیل ژنتیکی تولید آن محصول می باشد میزان عملکرد ارقام مختلف یک نبات در شرایط محیطی یکسان متفاوت است.
عمکلرد بالای هر رقم باعث افزایش راندمان تولید درآمد نخل کار می گردد
کیفیت:
در شرایطی که صرف عملکرد بالا نمی تواند مبنای اتخاذ تصمیم صحیح در معرفی یک رقم در یک منطقه باشد. اما گاهی با وجود عملکرد پایین ، کیفیت عالی می تواند معیاری برای معرفی آن رقم باشد.زیرا کیفیت بالا ودر نتیجه قیمت اقتصادی و مطلوب جبران کاهش عملکرد محصول را می نماید.
زمان رسیدن و عرضه به بازار
ارقام خرما از نظر رسیدن به سه گروه زودرس،میانرس، دیررس تقسیم می شوند.
مقاومت به خشکی ،شوری
خرما محصول مناطق گرم و خشک است در اینگونه مناطق کمبود آب، مقدار بالای نمک و شوری آب و خاک از مشکلات عمومی به شمار می روند. بنابراین برحسب شرایط منطقه کاشت و نوع محدودیت باید ارقامی انتخاب نمود که از قدرت تحمل بیشتری برخوردار باشند.
مقاومت به سرما
مقاومت به آفات و بیماریها:
درخت خرما مانند سایر درختان میوه مورد حمله انواع متعددی از عوامل بیماریزا و آفات قرار می گیرد.
شدت و ضعف حمله و خسارت این عوامل بسته به نوع منطقه رقم و شرایط به زراعی نخلستان متفاوت است
3ـ انتخاب و تهیه رقم بستر کاشت
نخل خرما در طیف وسیعی از خاکها رشد و پرورش می یابد . اما کیفیت محصول آن در خاکهای مختلف متفاوت خواهد بود نخل خرما نیاز به خاکهای عمیق زهکش دار با بافت مناسب (متمایل به شنی) و غنی از مواد غذایی و هوموس دارد اما با این حا ل در خاکهای کاملاً شنی و کاملاً رسی رشد و تولید محصول می کند.
به منظور تهیه بستر کاشت ابتدا زمین را آبیاری نموده و پس از گاورو شدن آن اقدام به انجام عملیات شخم (ترجیحاً دو شخم عمود برهم ) می گردد سپس به منظور بهبود خواص شیمیایی و فیزیکی خاک در هر هکتار اقدام به پخش 70ـ50 تن کود حیوانی کاملاً پوسیده نموده و دو بارعملیات دیسک عمود بر هم انجام می شود
البته به منظور صرفه جویی در مصرف کود حیوانی و کاهش هزینه های کاشت می توان از پخش سطحی کود حیوانی صرف نظر و فقط به مصرف کود حیوانی در هنگام پر نمودن چاله های کاشت اکتفا نمود سپس عملیات ماله کشی (لولر زدن) انجام می شود. ماله کشی زمین بویژه در نخلستانهای احداثی که به روش سطحی آبیاری خواهند شد بسیار حائز اهمیت است چون علاوه بر تسهیل در عملیات آبیاری و جلوگیری از هدر رفتن آب، از نفوذ آب به درون قلب پاجوش و پوسیدگی و خشک شدن آن جلوگیری می کند.
4ـ تهیه نقشه کاشت :
در نقشه کاشت باید محل خیابانها ،جویهای اصلی و فرعی،محل ساختمانها و انبارها دقیقاً مشخص و زمین کاشت به شکل مناسب قطعه بندی گردد و نقاط کاشت براساس فواصل تعیین شده مشخص شوند تعیین دقیق محل گودالهای کاشت در احداث یک نخلستان مدرن و تجاری بسیار حائز اهمیت است.
5ـ حفر گودال
حفر گودال شرایط مطلوبی را جهت رشد رویشی و افزایش درصد بقاء نهالهای کاشته شده بوجود
می آورد.
ابعاد گودالها
ابعاد گودالهای کاشت بستگی به اندازه پاجوش یا نهال کشت بافت و بافت خاک دارد به طور کلی ابعاد گودالها از 0.5 *0.5 تا 1*1 متر متفاوت خواهد بود.
عملیات حفر گودال به سه روش امکان پذیر است
1ـ حفر گودال به کمک کارگر
2ـ حفر گودال با مته های گوده برداری
3ـ حفر گودال با بیل مکانیکی
زمان و نحوه پرکردن گودال کاشت.
گودالهای حفر شده باید به مدت 30ـ20 روز در مقابل نور شدید خورشید قرار گیرند
پس از پرنمودن چاله ها اقدام به آبیاری گودال نموده تا مخلوط ریخته شده درون گودال نشست نماید واین عمل به پوسیدن کود حیوانی و ایجاد بستر کشت نهال کمک فراوان می کند.
6ـ فاصله کاشت
انتخاب فاصله کاشت یکی از فاکتورهای بسیارمهم در احداث نخلستانهای مدرن و تجاری است.
در انتخاب فاصله مناسب کاشت نوع واریته خرما و شرایط آب و هوایی (به ویژه رطوبت سنجی،بارندگی ،بادهای موسمی و درجه حرارت) نقش بسیار مهمی دارند.
در شرایط ایران فاصله 8*8 متر (مناطق گرم و خشک) و 8*10 متر یا 9*9 متر توصیه می گردد.
7ـ زمان کاشت:
انتخاب زمان مناسب کاشت تأثیر بسیار بسزایی در میزان بقاء پاجوشها یا نهالهای کشت بافت کاشته شده خواهد داشت.
در اکثر مناطق خرما خیز ایران نخل کاران در دو زمان اقدام به کاشت خرما در زمین اصلی می کنند از اواسط اسفند ماه تا اواسط اردیبهشت ماه و از اواسط شهریور ماه تا اواسط آبانماه.
8ـ نحوه کاشت
عملیات کاشت باید صبح زود انجام شود تا از وارد آمدن تنش به نهالهای کشت بافت یا پاجوش جلوگیری شود.
در صورتیکه از نهال کشت بافت استفاده می شود باید کیسه های اطراف ریشه نهال با دقت برداشته شوند به گونه ای که بیشترین میزان از مواد بستر کاشت اطراف ریشه همراه آن باقی بماند.
نکته بسیارمهم واساسی در زمان کاشت رعایت عمق کاشت می باشد.
مناسبترین عمق کاشت عمقی است که پاجوش در سطح بزرگترین قطرش کاشته شود و بزرگترین قطر پاجوش یا پیاز نهال کشت بافتی هم سطح با سطح خاک اطراف باشد تا امکان ورود آب به درون قلب نهال نباشد.
9ـ تهیه تشتک
بعد از کاشت باید سریع تشتک اطراف نهال تهیه شود تا پس از آبیاری آب به حد کافی در اختیار نهال قرار گیرد در صورتیکه سیستم ابیاری از نوع قطره ای باشد، قطر تشتک حدود 3 متر و عمق آن 30ـ20 سانتی متر در نظر گرفته شود.
10 – مالچ دهی
یک لایه از مواد آلی نظیر کاه و کلش گندم یا خاک اره سالم در اطراف تنه نهال جهت جلوگیری از رشد علفهای هرز اطراف تشتک و تشکیل سله و کاهش میزان تبخیر آب درون تشتک همچنین افزایش میزان هوموس خاک قرار میدهند.
11 -آبیاری
بعد از کاشت باید عملیات آبیاری سریع صورت گیرد تا استرس وارد به گیاه به حداقل برسد.
این نوع تکثیر مرسوم به تکثیر ریز ازدیادی است و با دو روش تولید گیاهک از طریق اندام زایی و جنین رویشی یا گیاهک زایی امکان پذیر است. در هر دو روش یک محیط آزمایشگاهی استریل و استفاده از هوای تصفیه شده الزامی است.
فوائد تکثیر خرما به روش کشت بافت عبارتند از :
ـ درختان خرمای حاصل از کشت بافت کاملاً شبیه به والدین (true to type ) هستند
ـ امکان تولید انبوه نهال شبیه به گیاه مادری وجود دارد
ـ واریته های کمیاب خرما را می توان در مقیاس وسیع تولید نمود.
ـ تکثیر نخل خرما به روش کشت بافت را می توان در هرزمان و هر فصل انجام داد بنابراین تحت تأثیر شرایط فصلی قرار ندارد
ـ مدت زمان تولید نهال به حد قابل ملاحظه ای کاهش می یابد.
ـ امکان تکثیر ارقام ماده برتر و سالم ، واریته های مقاوم به بیماریهای و شوری و تنش های محیطی و هم چنین تولید انبوه پایه های نر پرگرده با ویژگی های متازنیایی مطلوب وجود دارد
ـ نهالهای کشت بافت دارای سیستم ریشه توسعه یافته هستند بنابراین درصد بقاء آنها در مزرعه بالاتر از 90 درصد است ضمن اینکه جهت استقرار در مزرعه به آب زیادی (برخلاف پاجوش) نیاز ندارند.
ـ نهالهای کشت بافتی در هر زمان از سال قابل کشت هستند
ـ هویت رقم نهال حاصل از کشت بافت مشخص و تضمین شده است
ـ انتقال نهال راحت تر و هزینه انتقال آن پایین است
ـ خطر انتشار آفات و بیماریهای نخل از یک منطقه به منطقه دیگر یا از یک کشور به کشور دیگر وجود ندارد و یا بسیار کم است .
ـ تولید باغهای یکدست از نظر ساختار ژنتیکی و ظاهری ، رشد سریع و ثمر دهی زود هنگام (3ـ2 سال زودتر نسبت به
پاجوش ) را می توان از مزایای کشت بافت نام برد.
1ـ راهنمای خرما کاشت ، داشت و برداشت چاپ دوم با تجدید نظر . معاونت تولیدات گیاهی نویسنده : حسین پژمان
2ـ اباذرپور،م. 1377 بررسی و تعیین مناسب ترین زمان گرده افشانی در خرمای مضافتی . گزارش نهایی طرح تحقیقاتی انتشارات موسسه تحقیقات خرما و میوه های گرمسیری کشور
3ـ باب المراد، م 1370 آزمایش نسبت برگ و خوشه بر روی عملکرد و کیفیت خرما رقم مضافتی در جیرفت. نشریه نتایج طرحهای تحقیقات خرما انتشارات موسسه تحقیقات اصلاح و تهیه نهال و بذر
4ـ روحانی ،ا 1376. خرما چاپ اول انتشارات مرکز نشر دانشگاهی تهران
5ـ کاشانی، م.1371. روشهای تکثیر خرما. چاپ اول انتشارات دانشگاه تهران
………………………………………………………………………………………….
امیر حسین حیدری
فرآورده ها
خرما میوه ای است با ارزش غذائی بالا که به علت دارا بودن مواد قندی قابل توجه (حدود 70%) علاوه بر مصرف غذایی، در صنعت نیز موارد استفاده فراوان دارد. مصارف مختلف خرما در صنعت شامل شیره خرما، شهد خرما (عسل خرما )، قند مایع، سرکه خرما، الکل، عصاره نوشابه، کلمپه خرما، حلوای خرما، شکلات صبحانه خرما، چیپس ساده خرما، چیپس طعم دار خرما، لواشک خرما، خرما بریز، شکلات جامد خرما، سس، رب، ترشی، کمپوت، مارمالاد، مربا و خوراک دام می باشد و از هسته آن روغن کربن اکتیو، لوریل الکل، مواد موثر سطحی، پماد هسته خرما( برای رشد مژه ها) و از ضایعات آن در ترکیب خوراک دام و طیور و از برگ خرما در ساخت انواع ظروف بافتنی، حصیر و از تنه و چوب خرما در کارخانجات نئوپان سازی و کاغذ سازی و همین طور پوشش ساختمانها و پلها استفاده می کنند. خرما به عنوان غذای دوره بحران نظیر سیل، زلزله و جنگ و خشکسالی و همچنین به عنوان غذای اصلی قشر فقیر در مناطق محروم و به ویژه در کشورهای جهان سوم که با مشکلات سوءتغذیه و گرسنگی مواجه هستند، نقش مهمی را ایفا می کند. علاوه بر موارد فوق، خرما به دلیل ویژگی های منحصر به فرد نظیر مقاومت به خشکی و کم آبی، تحمل شرایط نا مساعد آب و خاک در زمره معدود گونه های گیاهی است که توانسته گسترش و اسکان انسان در سرزمین های گرم و لم یزرع دنیای قدیم را امکان پذیر سازد.
انواع خرما
بنابر خصوصیات هر نوع خرما، شرایط آب و هوایی و تقاضای بازار در هر مرحله انواع مختلفی دارد.
• خرمای خشک: به خرمای رسیده ای گفته میشود که رطوبت آن کمتر از 18 درصد باشد.
• خرمای نیمه خشک : به خرمای رسیده ای گفته میشود که رطوبت آن از 18 تا 20 درصد باشد.
• خرمای نرم: به خرمای رسیده ای گفته میشود که رطوبت آن از 20 تا 23 درصد باشد.
• رطب : به خرمای به طعم رسیده و پرشهدی گفته می شود که رطوبت آن از 23 تا 38 درصد باشد.( مؤسسهٴ استاندارد و تحقیقات صنعتی ایران،1379)
1-5 ارقام خرما
در دنیا حدود ٢٠٠ رقم خرما وجود دارد که ١٢٠ رقم آن تا به حال شناخته شده و مورد مطالعه قرار گرفته اند. خرمای ایران در انواع نسبتاً زیادی تولید می شود که بر اساس اطلاعات و منابع موجود بالغ بر ١٠٠ رقم مختلف می باشد. ارقام مختلف درخت خرما از نظر صفات تشریحی و فیزیولوژیکی با یکدیگر تفاوت هایی دارند. از جمله گل دادن، بلندی و کوتاهی درخت، رنگ، شکل، اندازه و تعداد برگچه ها، مشخصات خوشه ی میوه ، اتصال برگچه ها به محور اصلی و زاویه ی اصلی برگها با تنه ی درخت ، زودرس یا دیر رس بودن میوه و میزان قند و رطوبت و طعم می باشد (جهانی،1381 )
در جدول ذیل ارقام مختلف خرمای کشور های مختلف و همچنین ارقام خرمای تجاری و صادراتی ایران نیز جداگانه آورده شده است.
1-7 بررسی مسایل اقتصادی خرما در ایران
ایران با دارا بودن شرایط مناسب برای کشت خرما، از نظر سطح زیرکشت دارای مقام دوم جهان، از نظر مقدار صادرات با 1/34 درصد مقام اول و از لحاظ ارزش صادرات با 8/12درصد دارای مقام دوم جهان می باشد.خرما علاوه بر نقش تغذیه ای و درآمدی که براستانهای جنوبی کشور دارد به عنوان یک محصول عمده صادرات غیرنفتی کشور محسوب می شود و صادرات آن دارای قدمت طولانی است. صادرات خرمای ایران در طی سنوات گذشته همواره در نوسان بوده، بطوریکه در اکثر سالها دارای رشد منفی بوده است.باتوجه به سیاست های اقتصادی کشور با تأکید بر صادرات غیرنفتی‚ وابستگی کشاورزی مناطق خرماخیز کشور به درآمد حاصل از تولید خرما‚ اهمیت اشتغالزائی خرما در چارچوب توسعه اقتصادی کشور، محدودیت بازار جهانی خرما و رقابت کشورهای تولیدکننده خرما با روشهای نوین تولید، بازاریابی و صادرات لازم است توجه خاصی به این محصول مهم مبذول گردد. در این راستا نیاز است تا با مروری بر ساختار صادراتی خرمای ایران در سنوات گذشته‚ نقاط ضعف و قوت آن مورد تحلیل قرار گیرد و راهکارهای مناسب جهت بهبود وضعیت صادراتی آن پیشنهاد گردد.
صادرات کالاها و خدمات نقش مهمی در اقتصاد کشورها دارد. با رونق گرفتن تجارت‚ همه کشورهای دنیا تلاش می کنند که با اتخاذ سیاستهای مناسب، این موتور رشد اقتصادی را فعالتر نمایند. لذا رقابت در عرصه تجارت افزایش یافته که در این میان کشورهائی موفق بوده اند که یک استراتژی مشخص برای صادرات محصولات و کالاهای تولیدی خود داشته اندیکی از ابزارهای شناخت رویکرد صادرات کشورهای مختلف یک استراتژی تجارت‚ تغییرات سهم تجارت یا مزیت نسبی آشکار شده در طول زمان است. یکی از مزیت های کشت خرما‚ آن است که شرایط مناسب کشت آن در دنیا محدود است و گسترش چندانی پیدا نکرده است. در این شرایط کشور ما باتوجه به اقلیم مناسب برای کشت این محصول در جهان دارای جایگاه ممتازی می باشد. لذا میتوان اذعان داشت که پتانسیل سطح زیرکشت، میزان تولید و عملکرد خرما در کشور بسیار بیشتر از وضعیت موجود است که با برنامه ریزی اصولی می توان به آن تحقق بخشیدروند افزایش تولید خرما در ایران به ویژه پس از پایان جنگ تحمیلی بسیار سریع بوده است.بنحوی که در سال 1374 به بیش از 780 هزار تن بالغ گردیده هرچند ایران از قدیم الایام یکی از تولیدکنندگان خرما بوده است اما در صادرات جهانی خرما نقش بسیار ناچیزی داشته است. هرچند قبل از جنگ تحمیلی نیز صادرات خرمای ایران نسبت به صادرات جهانی این محصول اندک بوده اما صادرات آن توانسته است با آهنگ مناسبی رشد کند( فلاحی، ١٣٧۵).
نگاهی اجمالی به بازار جهانی خرما گویای آن است که طی سالهای 80 -1384 مقدار صادرات جهانی خرما سالانه بطور متوسط 10 درصد رشد داشته‚ قیمت جهانی خرما 1/9 درصدکاهش و ارزش مبادلات جهانی این محصول تقریباً ثابت باقیمانده است و این حاکی از افزایش رشد عرضه جهانی بیش از رشد تقاضای جهانی بوده است.
خریداران اصلی خرمای ایران براساس آمار گمرک در سال 2001 در اروپا کشورهای آلمان (3/4 درصد) (انگلستان (6/4 درصد) می باشند. هرچند بعضی دیگر از کشورهای اروپائی نیز در سالهای اخیر واردات قابل توجهی داشته اند ولی عمدتاً خرما در این کشورها به مصرف مهاجرین می رسد و به اصطلاح یک محصول مهاجر خور محسوب می شود واردکنندگان مهم خرمای ایران در آسیا کشورهای امارات متحده عربی – پاکستان و هند می باشنددر سال 2001 ایران 49 درصد بازار وارداتی خرمای انگلستان – 2/92 درصد بازار وارداتی امارات متحده عربی و 1/69 درصد بازار وارداتی پاکستان را به خود اختصاص داد.
طبق آمار بدست آمده از سازمان خواروبار و کشاورزی ملل متحد[2] در سال ٢٠٠۴ میزان تولید خرمادرکشور ٨٨٠٠٠٠ تن بوده است که از این مقدار ٩۴۵٨۴ تن صادر گردیده است.)حدود ١٠ ٪ تولید داخلی(که این مقدار ٢۴ ٪ صادرات دنیا را شامل می شود اما تنها 4/ 12 ٪درآمدحاصل از صادرات این فرآورده در دنیا را به خود اختصاص داده است (کاشانی ، 1371).
نمودار 1-5 سهم صادرات خرمای ایران در بین رقبای اصلی صادرکننده ی این محصول در ٢٠٠٣(گسیلی و همکاران،84 ١٣)
مطابق با نمودار اصلی ترین رقبای تجاری ایران در زمینه ی صادرات خرما طی سال های١٩٩٩ تا٢٠٠٣میلادی کشورهای تونس، فرانسه و الجزایر بوده اند. در مورد عربستان این مقدار بسیارناچیز بوده وکمتر از ١٪ بوده است. ارزش صادرات خرما در دنیا در سال های2003-1999در جدول ١ -4آمده است.
اتحادیه ی اروپایی بازار کلیدی صادرات خرما می باشد. با اینکه واردکنندگان اروپایی از نظر حجمی تنها ١٠٪ از میزان صادرات دنیا را وارد می کنند اما از نظر ارزش اقتصادی٣٠٪ آن را شامل می شود. این امر نشان می دهد که قیمت خرید خرما در اتحادیه ی اروپایی بیشتر از قیمت میانگین دنیا است. عمده ترین واردکنندگان اروپایی فرانسه، انگلیس، آلمان، ایتالیا و اسپانیا می باشند که از بین این کشورها انگلیس بزرگترین شریک تجاری ایران در زمینه ی واردات خرما است.در حال حاضر ایران محصولات خود را با قیمت بسیار ارزان و با کیفیت پایین به این کشورها صادرمی کند درحالی که کشورهای دیگری با تولید خرماهای با کیفیت بالاتر توانسته اند میزان درآمد بسیار بالاتری نسبت به ایران داشته باشند. برای مثال تونس با وجود تولید تنها ٢ درصد خرمای دنیا، ٢١ درصد درآمدحاصل از صادرات این فرآورده را دریافت می کند.
از طرف دیگر آمارها نشان میدهد که در طول ۵٠ سال گذشته تولید خرمای ایران حدود ۵٠ میلیون تن بوده است که حدود ١٠ الی ١۵ درصد آن صادر، ٣۵ الی ۴٠ درصد آن به مصرف داخلی و ۵٠درصد آن تحت عنوان ضایعات از چرخه ی اقتصادی خارج شده است. در حقیقت۵٠ درصد تولید خرما به علت نبود صنایع تبدیلی خرما، حداکثر به مصرف خوراک دام رسیده است درحالیکه قابل تبدیل به فرآورده های مختلف است )گسیلی و همکاران، ١٣٨4).
جدول 1-4 ارزش کل صادرات خرمای کشورها به دنیا در طی سال های ٢٠٠٣- ١٩٩٩
)ارزش: هزار دلار)(گسیلی و همکاران، ١٣٨۴).
نام کشور |
1999 |
2000 |
2001 |
2002 |
2003 |
جمع5سال |
تونس |
* |
38558 |
73450 |
68715 |
73881 |
254604 |
فرانسه |
18687 |
19095 |
15665 |
15616 |
20940 |
90003 |
عربستان سعودی |
16876 |
17568 |
18477 |
23313 |
* |
76234 |
الجزیره |
15407 |
14748 |
10445 |
16360 |
16453 |
73413 |
ایران |
22796 |
25845 |
28475 |
27587 |
34682 |
139385 |
*آمار مربوط به ارزش صادرات کمتر از ۵٠ هزار دلار موجود نمی باشد.
جدول 1-5 ارزش و سهم واردات جهانی خرما طی سالهای( 2004 – 2001)
برخی از اقدامات موثر در بهبود صادرات این فرآورده را میتوان تجهیز خطوط تولید و بسته بندی،شستشو با آب و انتخاب مواد اولیه ی مناسب، انتخاب مواد بسته بندی مناسب، حذف مواد افزودنی غیرمجاز و انتخاب روش جایگزین مناسب، ایجاد انبارها و سردخانه های مناسب برای نگهداری خرما، بیمه کردن محصول خرما و استفاده از ماشین آلات تا حد ممکن خودکار دانست(جهانی،١٣٨١).
1-8 ترکیب شیمیایی خرما:
میوه ی درخت خرما غنی از مواد مغذی می باشد،88-44 ٪آن را مواد قندی و کربوهیدرات ها تشکیل می دهند. به علاوه حاوی: پروتیین ) 6/5-3/2٪ ) ،چربی (5/0-2/0٪)و ١۵ نوع نمک و مواد معدنی (2/1٪) حاوی مقدار کافی از ویتامین های آ، ب و ث و درصد بالای فیبر ( ۵/11-4/6٪) می باشد. مقدار موادمعدنی بسته به نوع آن از ١/0تا mg916/. در ١٠٠ گرم خرما متغیر است.در اکثر ارقام پتاسیم به مقدار بالا یعنی 9/0٪ درگوشته و5/0٪ در هسته می باشد مواد معدنی در ارقام متفاوت شامل برم، کلسیم، کبالت، مس، فلوئور، آهن، منیزیم، منگنز، فسفر، سدیم و روی می باشد.به علاوه در هسته آلومینیوم، کادمیوم، کلر، سرب و سولفور نیز یافت می شود. خرما دارای عنصر فلوئور می باشد که برای ممانعت از پوسیدگی دندان مفید است.سلنیم نیز به مقدار قابل توجهی در خرما وجود دارد که به عنوان ممانعت کننده از بروز سرطان و عامل مهمی در سیستم ایمنی بدن عمل می کند. پروتیین خرما دارای ٢٣ نوع اسید آمینه بوده و مقدار کمی ویتامین ث و ویتامین های ب ١، ب ٢ وویتامین آ در آن وجود دارد. خرما دارای9/3-5/0٪ پکتین بوده و تاکنون شش نوع اسید آلی در آن شناسایی شده است که عمده ترین آن ها اسید مالیک میباشد. میوه ی خرما منبع خوبی از آنتی اکسیدانها،آنتوسیانین ها، کارتنوییدها و ترکیبات فنلی به حساب می آید.
قسمت گوشتی میوه ی خرما بسیار شیرین و خوش طعم است و حدود ٨٨–۵٠ ٪ از وزن خرما را به خود اختصاص می دهد. تقریباً دو سوم این وزن را انواع مختلف قندها و حدود یک چهارم آن را آب و بقیه وزن را پروتیین، چربی، موادمعدنی و انواع ویتامین ها تشکیل می دهند مقدار۴٠٠- 350گرم از خرما با در نظر گرفتن نوع خرما به طور تقریبی 1500- 1430کیلو کالری انرژی در بدن ایجاد می کند که این مقدار انرژی برای مصرف روزانه ی یک فرد کافی می باشد. البته ترکیب شیمیایی خرما بستگی به رقم، شرایط آب وهوایی، منطقه ی کشت، سن درخت و مراحل رشد و نمو میوه دارد (جهانی، ١٣٨١).
۱-9 فرآورده های حاصل از خرما :
1-9-1 عسل خرما :
این فرآورده عصاره تصفیه شده شیره خرما می باشد که رنگبری شده و املاح معدنی آن خارج میشود و بصورت یک مایع غلیظ شبیه عسل درآمده است. «عسل خرما» محتوی کلیه ی مواد قابل حل خرما می باشد و در صنایع نوشابه سازی، شکلات سازی، بستنی سازی، در تهیه مارمالاد و آب نبات و همچنین در قنادی ها کاربرد دارد.
1-9-2 قند مایع خرما :
در این محصول تمام ترکیبات غیر قندی از قبیل پروتئین،فیبر و رنگ از عصاره خرما جدا میشود.کریستاله شدن و شکرک زدن از خصوصیات طبیعی این محصول است.این محصول توسط دستگاهی که برای ساخت عسل استفاد می شد تولید می گردد.فقط نسبت به عسل دارای بریکس کمتری می باشد.
قسمت اعظم خرما را قند تشکیل می دهد و در خرماهای خشک میزان قند بیش از 70٪ است.قند خرما اینورت و جاذبه الرطوبه بوده و کریستاله نمی شود و به این جهت قند مایع نامیده می شود. قند مایع خرما عبارت است از شربت تصفیه شده که کلیه املاح آن گرفته شده است و مخلوطی از انواع قند یعنی گلوکز، فروکتوز، ساکارز، با غلظت 75 درجه بریکس می باشد. مقدار در 100 گرم :انرژی:305 کالری کربوهیدرات ها:75 بریکس:72-74
1-9-3شیره خرما :
ابتدا خرما ها به صورت فله همراه با هسته های آنها بوسیله بالا بر به چهار مخزن (پریپر)تعبیه شده هدایت میشوند.در درون پریپرها خرما ها توسط بخار حرارت دیده و به صورت روان در می آیند.سپس توسط مجراهای خروجی در زیر پریپر ها هر کدام جداگانه به داخل مخزن جداسازی هسته وارد میشوند.در این مخزن هسته ها که اکنون به صورت جدا از گوشته خرما قرار دارند به علت سنگینی در کف مخزن ته نشین می شوند و از بالای مخزن هم توسط پمپ مایع موجود که در این بخش به ان آب خرما میگویند به فیلتر های تصفیه کننده انتقال می یابد.در داخل این فیلتر ها مایع موجود را از هر گونه آلودگی از قبیل:پوست،هسته،یا آلودگی های مشابه فیزیکی پاک می نمایند در خروجی این تصفیه کننده ها پمپی وجود دارد که مایع را به داخل مخزن استیل بزرگ انتقال میدهد.در این بخش بسته به نیاز روزانه آب خرمای موجود از داخل این مخزن به محفظه تولید شیره خرما انتقال می یابد.پروسه به این صورت است که آب خرمای منتقل شده به این قسمت با استفاده از خلا و حرارت ایجاد شده توسط بخار به بریکس مورد نظر که برای شیره خرما حدود 76 میباشد برسد.در پایان با استفاده از نازل تعبیه در زیر میکسر شیره خرمای تولیدی در ظروف مورد نظر بسته بندی می شود.
1-9-4 خمیر خرما:
در ابتدا خرما های ورودی که در درون پلاستیک های 20 کیلو گرمی قرار دارند را با هسته وارد یک مخزنی که در داخل آن یک میله مارپیچ وجود دارد ریخته وهم زده شده و کاملا به صورت خمیر در می آیند.سپس توسط میله مارپیچ به سمت جلو حرکت کرده و وارد دستگاه هسته گیر می شوند.اساس کار دستگاه هسته گیر نیروی گریز از مرکز است که هسته ها را از خمیر خرما جدا میکند و به این ترتیب خمیر تولیدو قسمتی از آن برای بسته بندی وارد مخزن فیلر می گردد و مابقی برای پروسه های تولید محصولات دیگر به سالن تولید منتقل می گردد.ازخمیر خرما در تهیه بیسکویت و کیک و شیرینی استفاده می شود.
1-9-5 سرکه خرما:
از خرما سرکه بسیار مرغوبی می توان تهیه کرد. برای تهیه سرکه، خرماهای خشک مناسب است. سرکه خرما از تخمیر خرماهای له شده در آب، با درجه حرارت 35 تا 40 درجه سلسیوس تهیه می شود بطور کلی از هر صد کیلو خرما می توان 300 تا 400 لیتر «سرکه» بدست آورد
1-9-6 کرم خرما:
(شکلات صبحانه خرما):محصولی پاستوریزه و فرآوری شده از خرما با طعم و رنگ شکلات که 80 درصد آن خرما و مابقی از شیر خشک و کاکائو تهیه شده است.
مواد تشکیل دهنده : 80 % خرما – 15 % شیر خشک و کاکائو – 5%
ارز ش تغذیه ای:
مفید برای استحکام استخوانها ، تامین کننده انرژی جهت فعالیت روزانه مقوی ، بعلت داشتن کاکائو وشیرینی خرما نشاط آور وشادی بخش و در رفع کسالت وافسردگی مفید می باشد .همچنین جهت درمان وجلوگیری از کم خونی مفید می باشد( پژمان، ١٣٨٠) .
1-9-7 شهد خرما:
محصولی مایع,شیرین و کمی مایل به ترشی که به دلیل تغلیظ در دمای 49 درجه سانتی گراد,ارغوانی رنگ و شفاف کاملا تصفیه شده است.این محصول با رویکرد جایگزینی به جای رب انار تولید شده است.
مقدار در100 گرم:انرژی:376 کربوهیدرات:69 بریکس:74
1-9-8 مخمرهای خوراکی :
از شیره خرما می توان «مخمر» تولید کرد. مخمرهای حاصله سرشار از پروتئین و ویتامین ها می باشند و در تهیه خوراک دام و نیز به عنوان «مخمر نانوایی» کاربرد دارد. (جهانی، 1381).
2-1 بسته بندی
2-1-1 ضرورت نیاز به بسته بندی
محصولاتی که ساخته دست بشر بوده و با استفاده از منابع طبیعی تولید می شوند نیازمند بسته بندی اند. این نیاز را می توان از جنبه های گوناگون مورد بحث و بررسی قرار داد. هویت بخشی، امنیت، ایمنی و سلامت و در نهایت حمل و نقل، همگی نیاز مبرمی به بسته بندی برای تحقق دارند.
حضور بسته بندی در دنیای مدرن، محصور به زمان و مکان خاصی نیست و به معنای واقعی کلمه، همه جا حاضر است
آیا می توانید چیزی را مثال بزنید که در بسته بندی عرضه نشود؟
شاید بتوان چند نمونه ذکر کرد ولی این محصولات تعدادشان بسیار کم است. هم اکنون حتی محصولات زراعی و باغی نیز حداقل دارای یک لیبل می باشند و لیبل نیز خود شکلی از بسته بندی است.
بسته بندی ابتدایی ترین نیاز هر محصول پیش از عرضه به بازار می باشد چرا که تولید کنندگان برای شناساندن خود ومحصولاتشان و البته محافظت از محصول در حین حمل و نقل و نگهداری پیش از فروش به آن نیاز مبرمی دارند.بسته بندی می تواند ضمن معرفی نام، خواص، مشخصات فنی و شیمیایی، تاریخ مصرف، قیمت، طریقه مصرف و نگهداری صحیح، محافظت آن کالا را تا زمان مصرف به عهده گیرد و در عین حال یک بسته بندی مطلوب قادر است موجب افزایش زمان حفظ و نگهداری کالای فاسد شدنی باشد. (میرنظامی ضیابری، 1381).
2-1-2 هدف از بسته بندی:
حفاظت فیزیکی، انبار کردن، بازاریابی و فروش و حفاظت از کیفیت محصول می باشد .هدف از بسته بندی کردن مواد غذایی این است که هم زمان نگهداری آنها افزایش یابد و هم بطور کلی از خطر عوامل فساد درونی و بیرونی حفظ شود. همچنین حمل و نقل مواد غذائی بهتر و آسانتر انجام گردد.
2-1-3 نقش بسته بندی
بسته بندی کالا در تمامی جهان دو نقش بسیار مهم را ایفا میکند:
مظروف ساختن کالا ( نگهداری کالا)
معرفی بهتر کالا و تشویق مخاطب به خرید آن( عرضه و بازار رقابت)
در واقع میتوان گفت بسته بندی به عنوان یک فروشنده خاموش قلمداد میشود، زیرا کالا ها مستقیماً خود را به خریدار نمایش نمی دهند و این پوشش آنها است که با اشکال مختلف و جملاتی کوتاه، معرف جنس داخل آنها می باشد واطلاعات لازم را به مخاطب (خریدار) ارائه میدهد.بسته بندی به عنوان اولین وسیله ارتباط بصری با مخاطب محسوب میشود.
به تعبیری بسته بندی، چراغ قرمزی است در برابر توقف عابران جلوی ویترین خرده فروشی ها و به حق آن را به عنوان فروشنده خاموش می شناسند. بسته بندی، چهره کالاست چون مشتری از طریق بسته بندی محصول را شناسایی می کند. بسته بندی پیام تولید کننده را به خریدار می رساند و بین آنها ارتباط برقرار و اطلاع رسانی می کند بسته بندی عاملی است که نخستین اثر و نقش را به وجود می آورد و باید مراقب باشد که در این اولین برخورد ، تا آنجا که توان دارد ، خریدار را جذب کند . به همین منظور باید به عواملی که مربوط به ارتباطات است بها داد.بسته بندی نا مناسب، بر روحیه جامعه مصرف کننده تأثیر نا مطلوبی برجای می گذارد. به طوری که استنباط مصرف کننده از محصول، با بسته بندی نا مناسب مانند تأثیر رفتار فروشنده بی حوصله (مثلاً درآخر وقت کار روزانه) است، که اغلب از نظر روانی موجب رنجش خاطر مشتری می گردد. بسته بندی مناسب از طریق ارتباط بصری اطلاعات کاملی را در مورد محصول و تولید کننده به مخاطب یا مصرف کننده منتقل می کند و در تشویق او به خرید موثر است.بهمین منظور شرکت ها سعی دارند با بسته بندی های جالب مشتری بیشتری را جلب نمایند (صداقت،1375).
2-1-4 تعریف بسته بندی
موسسه بین المللی بسته بندی، آن را به عنوان پوشش محصول تلقی می کند. این حصار قادر است تا مطلوبیت های ذیل را ایجاد کند. ظرف باشد، از کالا محافظت و نگهداری نماید، با خریدار ارتباط برقرار کند و اطلاعات را به او منتقل نماید، کالا را نمایش دهد و سودمندی آن را نشان دهد. در استاندارد بریتانیا واژه ی بسته بندی به عنوان هنر یا عملیات مورد استفاده در آماده سازی کالا برای حمل، نگهداری و یا تحویل به مشتری تعریف شده است.در تعریفی ساده تر: بسته بندی به ظرفی است که مظروفی را در خود جای می دهد .بسته بندی یک عملیات تجاری پیچیده، پویا، علمی، هنری و بحث آفرین است که کارکرد های محافظت، نگهداری، حمل و نقل، اطلاع رسانی و فروش را شامل میشود..
بسته بندی به معنای تهیه «ظرف محافظ یا سیستمی که سلامت کالای «مظروف» را در فاصله تولید تا مصرف حفظ کند و آن را از ضربات، صدمات، فساد ، لرزش، فشار و ارتعاش، مصون نگه دارد». از سوی دیگر بستهبندی به مثابه یک فرهنگ بومی، یا ملی و اقلیمی سیستمی است که از سویی موجبات ایجاد ارتباط بین تولید کننده و توزیع کننده را فراهم می آورد و از سوی دیگر بین آن دو و مصرف کننده ارتباط منظم و قابل اطمینانی برقرار می کند.
بهترین تعریف برای واژه ی بسته بندی توسط پین در 1962داده شده است که امروزه نیز این تعریف به عنوان کامل ترین تعریف برای بسته بندی کاربرد دارد.یک سیستم که زمان تهیه ی کالا را جهت انتقال، توزیع، ذخیره، خرده فروشی و مصرف کاهش می دهدیک مفهوم تضمین کننده برای تحویل مطمئن کالا به آخرین مصرف کننده در شرایط مطلوب و با حداقل هزینه است.
بسته بندی یک عمل فنی اقتصادی است که هزینه ی تحویل کالا را به حداقل می رساند، در حالی که فروش و در نتیجه سود حاصل از آن را به بالاترین حد افزایش می دهد. نتیجه گیری از تعاریف بسته بندی به بسته بندی باید با دو دید کاملاً متفاوت ولی همسو، نگریست، معطوف به شرح وظیفه یک ظرف در قبال مظروفش دیدی که بیشتر جنبه فرهنگی دارد و به نحوی با روحیه، خصلتها، آداب و رسوم، موقعیت اقلیمی و منطقهای کالا و به طور کلی فرهنگ سازنده و کشور تولید کننده آن مربوط میشود. این یعنی که بسته بندی، نظامی است مرکب که هم وظیفه حفاظتی دارد و هم نقش فرهنگ ارتباطی را بازی می کند و واجد جنبه اطلاع رسانی است و می تواند به عنوان یک رسانه، نقش آفرینی نماید(میرنظام ضیابری ،1385).
2-4 بسته بندی بررسی نیازهای مصرف کنندگان
2-4-1 خصوصیات فرهنگی
مصرف کنندگان که شامل دو گروه کشورهای مسلمان و غیرمسلمان می شوند دوگونه متفاوت از بسته بندی با توجه به حجم محتویات را طلب می کنند . گروه اول بالاخص کشورهای عربی بسته های بزرگتر با حجم خرمای بیشتر و کشورهای غیرمسلمان (اروپایی ) بیشتر متمایل به استفاده و عده ای خرما می باشند و به این ترتیب بسته ها کوچکتر و حجم میزان محتویات آن کمتر می شود.
جدول 2-4 رنگ و سمبولیسم در بسته بندی محصولات برای بازارهای آسیایی:
2-4-2 خصوصیات زیبایی شناسی
رنگ: قدرت کشش رنگها به ترتیب از نارنجی به سمت خاکستری در حرکت است (نارنجی – قرمز – آبی سیاه – سبز – زرد – بنفش – خاکستری ) مضاف برآن ، رنگها درارتباط با نوع کالای بسته بندی شده می باشند . همچنین رنگها ریشه در فرهنگ و سنت ممالک دنیا دارند و برخی از مفاهیم و سمبولها را بیان می کنند که بایستی به آنها توجه کرد. رنگ ارغوانی در ایتالیا و آرژانتین تاثیر منفی دارد ، در ژاپن 4 و برخی 9 را نحس می دانند در ونزوئلا 14 بدشانسی است ، مثلث سه گوش در تایوان ، هنگ کنگ و کره اثر منفی دارد اما در کلمبیا مورد پسند هستند. بهتر است در طراحی بسته بندی مورد نظر از رنگی استفاده شود که تا حد امکان در فر هنگ کشورهای واردکننده خرمای ایران مفهومی مشترک و معقول داشته و همچنین مختص سن و فصل خاصی نباشد . در بسته بندی مواد غذایی مخصوصاً مواد شیرین مانند خرما بهتر است از رنگهای زنده و شاد و به طور واضح تر رنگهای شیرین مانند قرمز و نارنجی و ترکیبات آنها بهره برد.( صداقت،1375)
3-1 بسته بندی خرما
3-1-1 فرم بسته
فرم بسته باید تا حد امکان ساده باشد و از پیچیدگی و ابهام به دور باشددر عین حال فرم بسته می بایست بهداشت کالا را نمایش دهد و دارای گوشه ها و لبه های جاذب آلودگی و جرم نباشد و در ضمن درزها خوب گرفته شده و در بسته بندی به درستی صورت گیرد و تا از نفوذ آلودگی و رطوبت و حشرات و … به درون بسته جلوگیری نماید . در این صورت اعتماد مشتری در زمینه بهداشت و سلامت محصول خرمای بسته بندی شده به خوبی جلب خواهد گردید . نکته حائز اه میت دیگر در طراحی فرم و هندسه بسته ، همجواری آنها در قفسه های فروشگاهها و بسته های حمل و نقل می باشد که تحت عنوان چیدمان بسته ها نام برده می شود . فرم های هندسی منظم از ساده ترین اشکال و راه حلها در طراحی بسته بندی القاکننده بهداشت محصول و همچنین چیدمان آسان بسته ها می باشند.
3-1-2 تأمین بهداشت
در طراحی بسته بندی مواد غذایی بهداشتی و ایمن نباید از مواد تیز و برا و همچنین مواد مضر شیمیایی که به مرور با محتویات بسته واکنش نشان می دهند همانند برخی پلاستیک ها استفاده کرد. حتی المقدور ازموادبازیافتی درساخت بسته های اولیه که مستقیماً درتماس باخرما می باشنداستفاده نشود. از ترکیبات شیمیایی خطرناک مانند تعدادی از چسب های شیمیایی که در جهت اتصالات بسته بکار می روند استفاده نشود ،مواد اولیه بسته بندی جاذب آلودگی و رطوبت نباشد.دربندی بسته ها از دیگر عواملی است که اگر به درستی صورت نگیرد باعث نفوذ رطوبت و میکرو ارگانیسم ها به درون بسته ها می شود و موجب فساد زودرس خرما می گردد.
3-1-3 بررسی شرایط محیطی
الف) طراحی سبز : موادی که بتوان در مراحل بعد آنها را بازیافت نمودو یا آن که آنها را مجدداً به چرخه تولید بازگردا ند در ارجحیت قرار دارند پس از آن بسته بندی هایی که ارزش افزوده داشته و پس از مصرف محتویات آن بتوان به شیوه ی دیگری از آنها بهره جست در رتبه دوم قرار دارند(مهاجر،1372).
3-1-4 بررسی بازار
7-1-1) بازارهای هدف خرمای ایران:
بازارهای هدف خرمای بدون هسته : اروپا (انگلستان ، آلمان ، هلند و سوئد ) ، استرالیات ، نیوز یلند ،کانادا و کشورهای اروپای شرقی (لهستان و روسیه ) و ایالات متحده آمریکا بازارهای هدف خرما ی هسته دار : (نیمه خشک ، خشک ) ملل اسلامی مانند اندونزی ، مالزی ،هندوستان ، پاکستان و ممالک آسیای مرکزی ، روسیه و اوکراین و تعددی از کشورهای اروپای شمالی مانند سوئد نروژ و دانمارک
3-1-5 رقبای صادراتی ایران
دردرجه اول: تونس– الجزایرو فرانسه ودردرجه بعدی: اسرائیل، عربستان سعودی ومصر وبعد ایالات متحده
3-2 فصل و زمان مناسب فروش خرما
بهترین فصل فروش خرما در بازارهای اروپایی ، فصل کریس مس و در کل فصول سرد سال است که بدن بیشتر طالب مواد قندی جهت سوزاندن کالری است و در بازارهای اسلامی در ایام ماه مبارک رمضان و اعیاد مسلمانان
3-3 دستورالعمل بسته بندی
کشور ایران در حال حاضر از نظر تولیدخرما جزو چهار کشور اول جهان است ا ین در حالی است که از نظر ارزش صادراتی در رتبه پایینی در مقایسه با سایر کشورهای صادرکننده قرار دارد. عوامل متعددی باعث ضایعات خرما می شود که عموما این ضایعات ناشی از عدم وجود بسته بندی مناسب و عدم رعایت بهداشت در کارخانه های موجودمی باشد. با توجه به خصوصیات بارز محصول خرما از جهت تبدیل و فرآوری آن همچنین قابلیتهای موجود صادراتی کشور ضروری است که همه بخشهای تولیدی، برداشت، فرآوری و صادرات با انجام عملیات صحیح بهداشتی ، جداسازی ، بسته بندی و … برنامه ریزی و هماهنگی های لازم را جهت افزایش صادرات خرما داشته باشند. در این دستورالعمل بررسی کلی برروی انواع خرما انجام گرفته و در نهایت سعی شده ا ست راه حلهای مناسب بسته بندی خرما به صورت بهداشتی و صنعتی به نحوی که ضایعات با این نوع بسته بندی به حداقل برسد ارائه گردد (هاشم پور، ١٣81).
3-4 وظایف بسته بندی خرما
هدف اصلی در بسته بندی خرما ا ین است که در فاصله زمانی انبارداری – حمل و نقل و توزیع و تا رسیدن به دست مصرف کننده مشخصات مهم خرما حفظ شده و از صدمات و خطرات احتمالی جلوگیری شود .به طور کلی منظور از بسته بندی خرمامجموعه سیستم آماده سازی خرما برای حمل و نقل ، توزیع ، انبار ، خرده فروشی و مصرف نهایی است . به عبارت دیگر بسته بندی خرما به عنوان یک عملکرد تکنیکی اقتصادی است که هدف آن به حداقل رساندن هزینه های توزیع در عین حال حداکثر کردن مقدار فروش و همچنین توزیع ایمن تا مصرف کننده نهائی است.
بسته بندی باید بتواند با خریدار ارتباط برقرار کند و اطلاعات محصول خرما و ویژگیهای آن را به او منتقل نماید و خرما را نمایش بدهد .بسته بندی باید باعث تقویت محصول تثبیت برند و افزایش فروش شود. شاخص های مستقیم و موثر در بسته بندی خرما شاخص های مربوط به قبل از بسته بندی شاخص های مربوط به محل تولید اکثر خرماها در زمانی که (البته بسته به محل و خاک زراعتی ) محتوی 60 تا 80 درصد قند است برداشت می شود. البته میوه ها بسته به مقصد و مورد مصرف ممکن است نرم، نیمه خشک، یا خشک برداشت شوند) مهاجر، 1372).
با توجه به اینکه خرماها،نه آنهایی که روی یک شاخه هستند و نه آنهایی که روی شاخه های مختلف روی یک نخل قرار دارند، به طور همزمان نمی رسند، بنابراین زمان رسیدن خرما از 3 تا 4 هفته به مدت 2 تا 3 ماه ممکن است طول بکشد . در نتیجه توجه به زمان چیدن خرماهای منتخب و برداشت میوه هایی که به حد مطلوب رسیده اند، امکان جداسازی محصول با کیفیتهای مختلف برای بسته بندی و فروش را میسر میسازد خرما بایستی در موقع برداشت رسیده باشد . زمان برداشت خرما بستگی کامل به نوع و رقم خرما،شرایط آب وهوایی منطقه کاشت،نوع مصرف و امکانات انبار داری و فن آوری بکار گرفته شده دارد . در صورت امکان بهتر است برداشت خرما ، با وسایل و ماشینهای مخصوص انجام گیرد .لازم به ذکر است که باید از اختلاط خرماهایی که به تدریج رسیده و ریزش می نمایند با خرماهایی که به طریق فوق الذکر برداشت شده اند جد اً خودداری گردد.در صورتیکه خرما با خوشه کامل از درخت جدا گردد بایستی در اسرع وقت میوه را از خوشه جدا نموده و در ظرف مناسب قرار داد( جهانی ، 1381).
یادآوری 1-باید دقت شود که ارقام مختلف خرما به هنگام برداشت با یکدیگر مخلوط نشوند و همچنین خرماهای سالم و مرغوب از خرماهای معیوب و ناسالم جداگردد.
یادآوری 2- خوشه هایی را که خرما از آنها جدا میشود باید بلافاصله از محل برداشت محصول ، دور کرده و حتی الامکان آنها را سوزاند.
یادآوری 3- جهت جلو گیری از صدمات مکانیکی که منجر به لهیدگی خرما می شود باید از ظروف با حجم مناسب جهت انتقال محصول از باغ به کارگاه استفاده شود.
چیدن انتخابی خرماهای رسیده از شاخه ها به دلیل اینکه عواملی مانند:هزینة کارگران، در دسترس بودن خرما، ریسک آسیب پذیری دما و حشرات و فشار تقاضای بازار وجود دارد، مقرون به صرفه نمی باشد و به عبارت دیگر برداشت انتخابی یا دست چین در حالت رسیدگی مطلوب عم ل ی و کاربردی نمی باشد بنابراین برداشت مکانیکی توصیه میشود.
برداشت مکانیکی در زمانی که 75 % تا 80 % خرماها روی یک شاخه کاملاً رسیده باشند و کیفیت بالایی داشته باشد انجام می پذیرد. بعد از چیدن خرماها آنها را در سبدها ریخته و به انبار انتقال می دهند و در آنجا خرماها را با کیفیت های مختلف به دست بسته بندی کننده یا پردازش کننده می رسانند که باید در آن مرحله آنها را بر اساس نیاز بازار پاکسازی ، عمل آوری، درجه بندی و بسته بندی نمود. (دفتر توسعه طراحی و ترویج امور بسته بندی،1386)
3-4-1 شاخص های حفظ و نگهداری
الف ) رطوبت
فاکتور اصلی و اساسی در حفظ و نگهداری خرما، حفظ رطوبت مناسب آن است . اغلب خرماهای بازار حدود 25 % رطوبت دارد . این میزان از رطوبت باعث نگهداری ایمن تر خرما می شود. زیرا اغلب کپکها در رطوبت 70 % و باکتریها در رطوبتی کمی بیشتر رشد می کنند.
ب) دما:خرماهای با رطوبت 20 % در دمای چهار و نیم درجه سانتی گرادتا یک سال به خوبی نگهداری می شوند.در حالی که
خرماهای با 30 % رطوبت را نمی توان از 4 ماه در همان دما نگهداری کرد . به طور کلی نگهداری خرما در شرایط زیر13از رشد مجدد حشرات جلوگیری می کند و نگهداری در دمای پائین تر از آن آسیب حشرات را کنترل می کند.در شرایط نگهداری در دمای زیر فعالیت حشره ای صورت نمی گیرد ولی این به این معنا نیست که حشرات در آن دما نابود می شوند بلکه فقط فعالیت حشرات متوقف میشود.جلوگیری از تغییر دما جهت جلوگیری از تغییرات رطوبتی خرماها ، باعث کاهش رشد و تأخیر درتشکیل میکروارگانیسم ها می گردد.(دفتر توسعه طراحی و ترویج امور بسته بندی1386)
همچنین به منظور طولانی تر شدن عمر نگهداری خرماها ، با متوقف کردن یا به تأخیر انداختن فرایندهای زیستی و شیمیایی آن و کاهش فعالیتهای میکروبی حشرات، خرماها را باید منجمد کرد.
میزان کاهش فعالیتهای میکروبی به سه عامل بستگی دارد:
ویژگی ذاتی خرما- میکروب یا حشره
رطوبت ماده خام-دما
شاخص های انتقال به انبار
پس از برداشت محصول در صورتی که امکانات ضد عفونی در محل برداشت فراهم نباشد ، بایستی محصول را هر چه زودتر به کارگاههای فراوری خرما انتقال داد . باید متذکر شد که عملیات فرآوری و بسته بندی خرما باید هر چه سریعتر صورت گیرد تا درصد آلودگی خرما کاهش و عمر انبارداری آن افزایش یابد.
یادآوری: کارگاههای فرآوری خرما،باید حتی الامکان به مراکز تولید نزدیک باشند رعایت نکات بهداشتی در حین انتقال به انبار برای محصول خرما بسیار اهمیت دارد.
استفاده از وسایل حمل و نقل مناسب و تمیز به منظور جلوگیری از آسیب فیزیکی به خرما در حین انتقال از محل تولید به انبار و ایستگا ههای کاری لازم است .خرما به منظور حفظ و کنترل رطوبت خود باید در کانتینرهای عایق رطوبت حمل و نقل شود. کنترل دما در مرحلة انتقال به انبار م یتواند محصول را از آسی بهای محیطی احتمالی حفظ کند. خرماها باید ضدعفونی گردند تا در انبار قابلیت نگهداری آنها افزایش یابد (دفتر توسعه طراحی و ترویج امور بسته بندی1386).
3-4-2 فرایند دریافت خرما تا بسته بندی آن در کارگاههای بسته بندی
عملیات اصلی که در کارگاههای فراوری بر روی ارقام مختلف خرما صورت می گیرد عبارتند از:
دریافت خرما ضد عفونی جد ا سازی
درجه بندی نم گیری شستشو
طبقه بندی بازرسی نهایی بسته بندی
بخش دریافت خرما:
در این قسمت خرما در جعبه هایی با ظرفیت مناسب بر روی تسمه نقاله تخلیه می گردد .تسمه نقاله باید اثر سویی بر روی خرما نداشته باشد و ترجیحا از جنس فولاد ضد زنگ باشد.
یادآوری: توصیه می گردد که خرما در داخل جعبه های پلاستیکی که از طرف کارخانه در اختیارکشاورزان قرار گرفته به کارگاه حمل و تحویل داده شود.
ضد عفونی:
برای از بین بردن آفات و افزایش عمر نگهداری خرما ، باید آن را ضد عفونی کرد .برای ضد عفونی کردن خرما می توان از روشهای مختلفی نظیر حرارت،برودت،پرتو دهی و گازهای سمی مجاز ، مانند متیل بروماید یا قرص فستوکسین استفاده کرد که مقدار مصرفی، بسته به درجه حرارت و میزان خرما متفاوت می باشد . معمولاحداقل مقدارگاز مصرفی در دمای 15درجه سلسیوس و فشار یک اتمسفر 15 گرم در هر متر مکعب فضا میباشد که در این شرایط خرما به مدت زمان 12 ساعت در معرض گاز متیل بروماید قرار می گیرد . برای گاز دادن باید محصول را بر روی طبق های مخصوص گذاشته و در داخل اتاقک ضد عفونی قرار دهند.
یادآوری 1- در صورت کاهش درجه حرارت به ازای هر درجه سلسیوس 25 درصد افزایش زمان گاز دهی لازم است.
یادآوری 2- متیل بروماید گازی سمی بوده، بنابراین هنگام استفاده از آن باید دقت کافی مبذول داشت و در صورت استفاده از گاز جایگزین باید شرایط ویژه آن را رعایت کرد .
یادآوری 3- دیوار سقف و کف اتاقک ضد عفونی باید نسبت به هوا غیرقابل نفوذ باشد.
یادآوری 4-هر اتاقک ضدعفونی ترجیحا باید دارای دو در بوده تا خرمای اولیه از یک در وارد و پس از ضد عفونی از در دیگر خارج گردد.
یادآوری 5- جهت ضد عفونی محصول خرما باید ضوابط استاندارد ملی ایران شماره 2339 (آیین کارضد- عفونی خشکبار و حبوبات ) رعایت شود (هاشم پور.1381).
جد ا سازی و دسته بندی
در این مرحله خرماهای مرغوب از خرماهای نا مرغوب (نارس ،خشک ،رسیده، لهیده و آسیب دیده (و ارقام مختلف جدا می شوند . سپس عملیات لازم برای بعمل آوردن خرماها بر حسب نوع محصولات انجام میگیرد.
این عملیات عبارتند از :
آبدارکردن برای خرماهای خشک – آبگیری برای خرماهای رسیده با رطوبت بالا – رسیده کردن به طور مصنوعی برای خرماهای نرسیده .
شستشو
پاکسازی اولیة خرماها از کار سادة دستی اسیدی کردن آب و شستن میوه در سبدها گرفته یا سیستمهای مکانیزه پاکسازی (خشک یا خیس) برای کارهای بزرگتر باید انجام بگیرد.
در این مرحله خرما از هر گونه ماده خارجی از قبیل گرد و خاک و نظایر آن عاری می گردد.
یادآوری – در مورد خرماهایی نظیر رقم مضافتی عمل شستشو بهتر است روی درخت در مرحله خارک و قبل از نرم شدن میوه خرما صورت گیرد و شستشو در زمان نرم شدن میوه بدلیل عدم امکان حذف آب اضافی از محصول باعث میشود میوه سریعا ترشیده و فاسد شود. خشکشویی خرما ، بوسیلة حرکت دادن آنها روی پارچه های حوله ای خیس ، روی لرزاننده های
مکانیکی یا درون غلتکهای شیب دار با آستر حوله ای که به طور آهسته می چرخند و یا عبوردادن آنها از روی برسهای نرم چرخان انجام می شود. این کار ترجیهاً بعد از یک پاکسازی اولیه بوسیلة جهان هوا روی یک صفحة زبر برای جداکردن قسمتهای اصلی آلودگی و آشغالهای درشت و گرد و خاک صورت میگیرد.برای مقیاس بزرگتر و بسته بندی خرما باید از شوینده های مکانیکی استفاده کرد.. بعد از آن خرماها از زیر یک جریان قوی هوا که آبهای چسبنده را از سطح خرما پاک می کنند می گذرند و با خروج از جریان هوا خرماها روی یک نوار متحرک به حرکت در می آیند که اجازه می دهند درجه بندی نهایی قبل از قرارگیری در سبدها یا جعبه ها و قبل از فرایند بعدی انجام گیرد( فلاحی، ١٣٧۵).
نم گیری
برای حذف رطوبت محصول آن را از دستگاههای نم گیری ویژه ای عبور می دهند . این دستگاهها معمولا مجهز به تعدادی پنکه بوده که به وسیله آنها هوای معمولی و یا گرم بر روی محصو ل وزیده میشود . البته باید توجه داشت در صورتیکه رطوبت خرما بالا باشد (بیش از 24 درصد )آن را باید در دستگاههای خشک کن (کابینتی یا تونلی ) خشک نمود . دمای خشک کن نباید از 70 درجه سلسیوس تجاوز نماید.چون در اینصورت رنگ محصول بدلیل انجام برخی واکنشها ی شیمیایی تیره می گردد . مرحلة خشک کردن خرما قبل از بسته بندی صورت می گیرد . جهت خشک کردن خرماها در روش کاهش رطوبت و اعمال حرارت و پاستوریزه کردن مفید است .خرمای گونه های دیگر نبایستی نا همرنگ باشد عامل صدمه مکانیکی در درجه خرمای پرس شده بی تا ثیراست عامل کلاهک در خرمای با هسته و کلاهک دار بی تا ثیر است.(دفتر توسعه طراحی و ترویج امور بسته بندی1386)
بازرسی نهایی
در این مرحله خرما از نظر ماده خارجی ،آسیب دیدگی ،وجود کلاهک و غیره بازرسی میشود.
یادآوری – در صورتیکه عمل کلاهک گیری با دست انجام می شود بایستی اصول بهداشتی رعایت گردد تا از آلودگی ثانویه محصول جلوگیری به عمل آید.
3-5 مراحل بسته بندی خرما
پس از طی مراحل مذکور خرما آماده بسته بندی می باشدکه در حقیقت آخرین مرحله از عملیات مربوط به صادرات خرما می باشد. بسته و بسته بندی ثانویه باید به گونه ای باشد که محتوای بسته را در برابرآسیب های ناشی از جابجایی و انبارش ، ترابری ، ر خنه نم ، آفت ها، گرد و غبار و مانند آن حفظ کند . مشخصات و ویژگیهای بسته و بسته بندی باید مطابق استانداردهای مربوطه باشدو جنس بسته ها ی مورد استفاده باید مشخصات لازم بسته بندی مواد غذایی را دارا باشدو هیچ گونه اثر سویی روی خرما نداشته باشد و موجبات تغییرات فیزیکی و شیمیایی و میکروبی آن نشود. خرما را میتوان بصورت فشرده یا آزاد بسته بندی کرد . خرمای فشرده با هسته در کارتن های 5 تا 15 کیلو گرمی برای مصارف عمومی و در بسته های کوچک لوکس با پوشش کاغذ های زرورقی و بی رنگ و سلوفان و قابل بسته بندی است . این بسته ها جهت حمل بایستی در جعبه های چوبی یا مقوایی مناسب بسته بندی شوند و عاری از آلودگی باشند .خرمای مصارف صنعتی در کارتن یا جعبه های چوبی یاکیسه های نایلون تا 25 کیلوگرم قابل بسته بندی است برای آنکه بسته های مناسب و یا به طبع و سلیقه مصرف کننده که هدف نهایی است ، تهیه و عرضه گردد باید قبلا بهترین شکل بسته بندی در مناسب ترین اندازه و وزن انتخاب و به کار گرفته شوند. در ذیل به مراحل انواع بسته بندی خرما اشاره شده است.
3-5-1بسته بندی خرمای با هسته
در این مرحله خرما های تمیز درجه بندی شده ، پس از انجام عملیات خشک کردن و کوتینک از خط عملیات آماده سازی به ابتدای خط عملیات بسته بندی انتقال می یابد بعد از باز نگری و جدا کردن خرماهایی که غیر یکنواخت بو ده و یا صدمه دیده و در طول عملیات از نظر دور مانده باشد در این مر حله از مجمو عه خرمای مورد بسته بندی ،جدا گردیده و پس ا ز جمع آوری برای انجام عملیات مناسب بعدی خاص خود مجددا به سرد خانه بر گر دانده می شود به این ترتیب خرما پس از اتمام عمل بازرسی برای توزین و بسته بندی به قسمت مربوط با توجه به وزن های تعیین شده به مقدار صحیح توزین و به محفظه مخصوص تغذیه ماشین بسته بندی ریخته شده و از آنجا به محل بسته بندی در ماشین انتقال میابند مواد پلاستیک که برای بسته بندی خرما مورد استفاده قرار می گیرد میتواند شفاف یا رنگی باشد ولی نوع شفاف آن که به سهولت خرما را برای خریدار قابل رو یت میکند بیشتر موردقبول می باشد . نوشته های خاصی که نشان دهنده مشخصات خرمایی بسته بندی شده است، باید بر روی ورقه های بسته بندی نوشته و چاپ شود . بهترین پوشش برای بسته های خرما، پوشش رنگی شفاف و چاپ شده که در عین حال خرمای محتوی آن قابل رویت است میباشد. برای آنکه خرما در طول زمان توزیع و عرضه به مصرف کننده سالم باقی بماند ، هوای داخل بسته ها با استفاده از سیستم و اکیوم خارج و بسته های خرما به طرق حرارتی و در مواردی که ورقه بسته بندی به چسب نیاز دارد با چسب بسته میشود . پس از خاتمه عملیات بسته بندی خرماها ی بسته بندی شده را در داخل کارتن جای داده و برای توزیع در بازار های مصرف و یا صادرات در سرد خانه نگهداری مینمایند ( جهانی ، 1381 .).
3-5-2 بسته بندی خرمای بدون هسته
همان طوری که قبلا اشاره شد در طول خط عملیات آماده سازی خرما های آسیب دیده و یا خرماهای درجات پایین که از کیفیت خوبی برخوردار نیستند از بقیه خرما های سالم جدا میشوند و بعنوان خرما های درجه 2 یا 3 برای عرضه به بازار آماده میگردند .برا ی این نوع خرماها معمولا عملیات هسته گیری صورت میگیرد . هسته بوسیله ماشین مخصوص هسته گیر از قسمت گوشتی خرما و با استفاده از تیغه های مخصو ص برش خرما در جهت طولی و تفکیک آن از گوشت از خرما خارج میگردد . پس از انجام کار هسته گیری خرما به همان طریقی که در مورد خرمای با هسته شرح داده شد بسته بندی میگردد در این مرحله هم برای حصول اطمینان از جدا شدن تمامی هسته ها از خرما ، قبل از بسته بندی ، باز نگر ی و بازرسی به عمل خواهد آمد(جهانی ، 1381 ).
3-5-3 بسته بندی به صورت خمیر فشرده خرما
چون خرما از نظر مواد قندی بسیار غنی و در بعضی خصوصیات با عسل قابل مقایسه میباشد ،خمیر و شیره آن علاوه بر کار برد مصرفی به شکل خمیر در صنایع شیرینی سازی هم قابل مصرف میباشد . این نوع استفاد ه از خرما در کشور های ارو پایی مورد قبول قرار گرفته است ، لذا در طرح آماده سازی و بسته بندی خرمای بم نیز خرماهایی که در قسمت درجه بندی وتفکیک، جدا میگردند و میزان آن نیز در تولید روزانه قابل ملا حظه میباشد ، بعنوان خمیر خرماآماده بسته بندی میگردند . در این مرحله خرمایی که به عنوان ضایعات جمع آوری شده است ابتدا هسته گیری شده و نیز از پوسته خرما جدا میگردد . باقی مانده خرما در دستگاه مخصوص اینکار یکنواخت شده و در ماشین بسته بندی پرس میگردد.
یادآوری 1- خرماهای بسته بندی شده باید مجددا ضدعفونی و به سردخانه منتقل گرددند.
یادآوری2- روش نگهداری خرما در سردخانه باید طبق استاندارد ملی ایران( 830 :سال 1375)روش نگهداری میوه ها و سبزیهای تازه در سرد خانه، باشد .
یادآوری 3- روش چیدن کالا در سردخانه باید طبق استاندارد ملی ایران ( 3399 : سال 1373 ) روش چیدن کالا در سردخانه مواد خوراکی، باشد (هاشم پور،1381)
……….
3-6 ماشین آلات فرآوری و بسته بندی خرما
در این بخش ها خرما ایتدا سورت شده و نا خالصی های آن گرفته میشود و سپس توسط نوار نقاله به قسمت اسکاتر که کار آن پراکنده کردن و یکنواخت سازی خرما است انتقال می یابد پس از پراکندگی و یکنواخت سازی وارد مرحله بعدی که جهت فراوری خرما از آن خمیر تهیه مینمایند میشود در این مرحله خرما های سورت شده و یکنواخت وارد دستگاه شده و با استفاده از ماردون هایی که در دستگاه وجود داشه خرما ها را به صورت خمیر در می آورند که دو ماردون با چرخش بر خلاف جهت یکدیگر حرکت کرده و خرما ها در بین آنها قرار میگیرند و بصورت خمیر درمیآیند درانتهای این بخش دستگاه هسته گیر قرار دارد که طرز کار این دستگاه بر اساس نیروی گریز از مرکز میباشد که هسته ها را از خمیر خرما جدا میکند.
خط شیره خرما:ابتدا خرما ها به صورت فله همراه با هسته های آنها بوسیله بالا بر به چهار مخزن (پریپر)تعبیه شده هدایت میشوند.در درون پریپر نها خرما ها توسط بخار حرارت دیده و به صورت روان در می آیند.سپس توسط مجراهای خروجی در زیر پریپر ها هر کدام جداگانه به داخل مخزن جداسازی هسته وارد میشوند.در این مخزن هسته ها که اکنون به صورت جدا از گوشته خرما قرار دارند به علت سنگینی در کف مخزن ته نشین می شوند و از بالای مخزن هم توسط پمپ مایع موجود که در این بخش به ان آب خرما میگویند به فیلتر های تصفیه کننده انتقال می یابد.در داخل این فیلتر ها مایع موجود را از هر گونه آلودگی از قبیل:پوست،هسته،یا آلودگی های مشابه فیزیکی پاک می نمایند در خروجی این تصفیه کننده ها پمپی وجود دارد که مایع را به داخل مخزن استیل بزرگ انتقال میدهد.در این بخش بستهع به نیاز روزانه آب خرمای موجود از داخل این مخزن به محفظه تولید شیره خرما انتقال می یابد.پروسه به این صورت است که آب خرمای منتقل شده به این قسمت با استفاده از خلا و حرارت ایجاد شده توسط بخار به بریکس مورد نظر که برای شیره خرما حدود 76 میباشد برسد.در پایان با استفاده از نازل تعبیه در زیر میکسر شیره خرمای تولیدی در ظروف مورد نظر بسته بندی می شود.
ماشین های شستشوی خرما: در این قسمت خرما های ورودی پس از تخلیه از ماشین هایی که خرما را از باغ ها به کارخانه میآورند وارد قسمت شستشو میشوند همانطور که در شکل میبینید این قسمت حاوی کانوایر هایی میباشد که خرما ها بر روی آنها ریخته شده و از داخل آب عبور کرده و شستشو میگردند.
پرس خرما:این دستگاه ها جهت پرس خرما که به صورت هیدرولیکی انجام میگیرد استفاده میگردد بدین صورت که خرما در بین دو فک دستگاه قرار گرفته و دستگاه بوسیله نیرویی که با سیستم هیدرولیک خود ایجاد میکند فک ها را به حرکت رد آورده و خرما ها را پرس مینماید .
ماشین های خشک کن : این دستگاه ها همانطور که از اسمشان پیداست جهت خشک کردن انواع خرما و همچنین سایر محصولات استفاده میگردد.خشک کن های کابینی مانند شکل دارای کابین هایی هستند که در درون آن سینی هایی به صورت طبقه ای تعبیه شده است محصول را بر ری این سینی ها قرار داده و توسط دمایی که در درون این کابین ها ایجاد میشود محصولات خشک میگردند برای تزریق دما به درون کابین از انرژی برق،گاز و حتی در برخی از موترد از گازوئیل هم استفاده میگردد.
ماشین های وکیوم :این ماشین آلات جهت وکیوم کردن محصولات مختلف از جمله خرما استفاده میگردد.طرز کار این دستگاه ها به این صورت است که ابتدا محصول بسته بندی شده را درون محفظه این دستگاه قرار میدهیم سپس نازل هایی که جهت تزریق هوا به درون بسته بر روی محفظه قرار دارند را به درون بسته وارد میکنیم و درب محفظه را میبندیم سپس دستگاه را روشن مینماییم در این قسمت هوای درون بسته توسط سیستم خلا ایجاد شده خارج میگردد و سپس درب بسته دوخت میخورد تا هوا وارد بسته نگردد.
گزارش تصویری / کارخانه فرآوری محصولات خرما
دستگاه فرآوری خرما
خطوط رطوبت گیری و یا افزایش رطوبت خرما
خطوط تولید انواع شیره خرما در بسته بندی های مختلف
انواع خطوط سورت و بسته بندی خرما در ظروف مختلف جهت صادرات
خط تولید خرمای شکلاتی
خط تولید شکلات، شیرینی و انواع کلوچه خرمایی
خط تولید چیپس خرما
خط بسته بندی خرما مختص انواع خرما های موجود در کشور از جمله :
استعمران، خضراوی، زاهدی، گنطار، کبکاب، خاصی، پیارم، خنیری، آل مهتری، مرد ارسنگ، اشتری، حاج باقری، مضافتی، هلیلی، کلوته، کروت، ربی، لشت، خاصوئی، اشرسی می باشد
1. دستگاه شسشوی خرما
2. دستگاه میز بازرسی اولیه خرما
3. دستگاه برس خرما
4. دستگاه روغن زن خرما
5. دستگاه خشک کن خرما
6. دستگاه سورت خرما
7. دستگاه نخاله گیر خرما
8. نوار حوله خرما
9. دستگاه خمیر خرما
10. دستگاه شیار زن خرما
11. دستگاه بالابر دستگاه بسته بندی توزین دار خرما
12. انواع دستگاه بسته بندی خرما :
دستگاه بسته بندی خرما دو توزین – دستگاه بسته بندی خرما چهار توزین
دستگاه بسته بندی کارتون پرکن خرما
13. دستگاه تاریخ زن حرارتی
14. دستگاه تزریق گاز ازت
15. دستگاه فرم پاکت زن
16. دستگاه نوار نقاله جلو بسته بندی
درخط بسته بندی خرما نظر بر اینکه اندازه ، رنگ ، بافت ، نظافت و بدون نقص بودن خرما از ضایعاتی مانند سوختگی ، کرم خوردگی ، شکرک زدن و ترش شدن و میکرو ارگانیسم های فاسدکننده از شاخصه های ظاهری خوب بودن خرما می باشد، در خطوط تولید و بسته بندی خرما به جهت حفظ و ارتقاء کیفیت از سیستم های تزریق گازهای نگهدارنده در بسته های خرما استفاده میگردد
منابع :
- محمود اسدی – مدیر وقت جهاد کشاورزی طبس 1393
کلیه حقوق برای سایت ” دانشنامه طبس گلشن ” محفوظ است
استفاده از مطالب و تصاویر با ذکر منبع ” دانشنامه طبس گلشن ” مجاز است
باسلام و عرض احترام
امیدواریم موفق باشید.
اطلاعات مورد نیاز پیدا نمیشه.:(
واژه نخل به معنای درخت خرما میباشد بنابر این کلمه مرکب نخل خرما غلط بوده و به جای آن از واژه نخل ویا درخت خرما استفاده گردد. باتشکر
واژه نخل منحصرا به درخت خرما اطلاق نمیشود . نخل یا مُخ عنوانی است که به درختهایی از خانوادههای مختلف اطلاق میشود. بیش از همه درخت خرما به نام نخل معروف است.
تیره نخلیان (Arecaceae) گیاهانی هستند درختی، درختچهای یا بالارونده، خاردار، بابرگهای بزرگ و چین خورده، دارای تقسیمات پَری یا پنجهای؛ گلآذین گوشتدار، پانیکول یا سُنبله، اغلب دارای براکتههای اسپات مانند، گلهای یک یا دو جنسی، منظم، ۶ گلپوش آزاد یا پیوستهٔ گوشتدار، ۶ پرچم یا بیشتر، معمولاً ۳ برچهٔ پیوسته و ندرتاً آزاد، یک تخمک، تخمدان فوقانی ۱ تا ۳ خانهای، ۳ تخمک و میوهٔ سته، و گاهی بسیار بزرگ. خرماسانان (Arecales) راستهای نخلمانند با فقط یک تیره و ۱۸۹ سرده و حدود ۲۴۰۰ گونه که برخی از آنها اهمیت اقتصادی دارند؛ با اینکه همه گونههای خرماسانان بهجز تعداد کمی، محدود به مناطق گرمسیری و نیمهگرمسیری میشوند، از لحاظ جغرافیایی و شکل ظاهری با یکدیگر فرق دارند.
باسلام خسته نباشید خدمت شما دوستان عزیر بنده دنبال یه مطلب بودم که تو نوشته های شما متاسفانه نبود خواستم بپرسم چگونه میشود خرما خارک زرد را تازه و ابدار نگهداری کرد چه شرایطی لازم و در چه درجه حرارتی باید باشه؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟اخه من از روش فریزکردن استفاده کردم تو درجه (17_) صفر ودر اندازه های 2کیلویی کاملا باحوله خشکش کردم ودرون کیسه فریزر قرار دادمش ولی بعد که خواستم استفاده کنم و بفروشم تمام تازگی خودشو از دست داده بود و یخ زده بود شروع کرد به پلاسیده شدن وتعقیر رنگ رسیدن درصورتی که مشتری های من همکی طالب خارک زرد درشت هستن روراست من خیلی اینکاره نیستم و شغل دوم من و از ناچاری و دراوردن خرج خانوادم دارم اینکارو میکنم حالا خواستم بپرسم اگه تو درجه (5_) صفر نگهدارم ایا بعداز اب شدن یخش تازگی خودشو حفظ میکنه یا خیر؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟لطفا هرچه سریع تر منو راهنمایی کنید چون دارم تمام مال و سرمایه خودمو نابود میکنم به ادرس جیمیل من جواب را ارسال کنید یه دنیا ممنونم خدایارو یاور شما دوستان زحمت کشتان….. یا علی
سلام ؛ سوال شما به کارشاسان ارسال شد . انشالله زودتر به پاسخ مناسبی دست پیدا کنید
با سلام خوراک دام از سر شاخههای خرما کیلویی چقدر است و برای چه حیوانی مناسب است؟
کیلویی ۲۵۰ تومان
سلام
حدود قیمت خرمای مورد مصرف دام یا تولید خورک دام وبه آن پادرختی میگویند چقدر است؟
ممنون از شما
سلام
حدود قیمت خرمای پادرختی چنداست؟
ممنون
سلام وقت بخیر..
هسته خرما موجود دارید ممنون میشم جواب بدهید
بنده باغدار هستم از استان فارس
انواع خرما ها در تناژ بالا برای فروش دارم…
989172270639