کد ثبت مکان مذهبی | B/18/0829 |
کد ثبت اثر ملی | |
کد ثبت اثر جهانی |
برای دیدن مطالب بیشتر روی عناوین ذیل کلیک کنید :
زندگینامه امامزاده حسین ابن موسی الکاظم (ع)
امکانات و خدمات توریستی امامزاده
مزار امام زاده حسین از آغاز تا كنون
براساس شواهد، سیاستِ تند و خصمانه امویان و بعد از آن عبّاسیان به گونه اى بود كه قلع و قمع و نابودى اهلِ بیتِ پیامبر( صلى الله علیه و اله وسلم ) و برانداختنِ نام و نشان و آثارشان را سرلوحه كارهاى ِ خود قرار داده بودند. آنان پس از دفن حسین بن موسى الكاظم در طبس، سالیانى دراز، از عمران و آبادى ِ بناى مقبره، جلوگیرى كردند، ولى ارادتمندان آن حضرت مخفیانه به زیارتش مى رفتند.
از كیفیت بناى ِ بقعه قبل از قرن پنجم مدركى به دست نیامده است. نظر به برخى از اسناد، بناى اولیه آن مزار محترم در قرن پنجم هجرى بوده است.
در آن زمان آرامگاهى با شكوه، داراى اماكن و بیوتاتِ متعدّد به فراخورِ شأنِ فرزند موسى بن جعفر(ع) ساخته شده بود.
دائرة المعارف تشیّع، كیفیّتِ بقعه قدیم و كسترش بناهاى اطراف آرامگاه امام زاهده در قرن پنجم را به هنگامِ نقلِ بناهاى تاریخى و اماكن باستانى ایران چنین آورده است:
امام زاده حسین بن موسى الكاظم (ع) واقع در سه كیلومترى شمال غربى طبس ( گلشن ) شاملِ صحن، ایوان و حرم است. در قسمت شرقى امام زاده، صحن كوچكى است كه به بست مشهور مى باشد، اندازه هاى آن عبارت است از 15 در 21 متر. در غرب این بست راهرویى است كه با عبور از آن به صحنِ اصلى ِ امام زاده مى رسیم كه ابعاد آن 21 در 41 متر است. در غربِ این صحن ایوانى قرار دارد كه به ایوان علیشیر مشهور مى باشد، مى گویند در گذشته این ایوان داراى نقّاشى ها و گچ برى هاى ِ جالبى بوده و ارتفاعى بیشتر از امروز داشته است. باعبور از ایوان، راهروى طولانى وجود دارد كه دو طرفِ آن مقبره هایى واقع شده، با سنگِ قبرهایى كه داراى تاریخ هاى ِ كهن هستند. از جمله آنها سنگِ قبرِ بزرگ و تاریخى ِ خواجه شمس الدین حسین شاه نامى با تاریخ 800 هجرى است.
در برابر مقبره مزبور، ساختمان دیگرى معروف به چهل چراغ و مقبره عمادالملك و میرزا ابولقاسم خان و سردار مكرّم است كه همگى حكمرانان طبس بوده اند.
در سمتِ جنوبِ بناى ِ چهل چراغ، درِ ورودى ِ حرم قرار دارد، قبل از ورود به حرم رواقى با اندازه هاى ِ 30/10 در 40/12 متر قرار دارد كه با گنبدى به ارتفاع 15 متر پوشیده شده است. از آنجا به محوطه مستطیل شكلى وارد مى شویم كه ابعاد آن 90/10 در 70/4 متر بوده به دارالحفّاظ معروف مى باشد.
بر دیوار دارالحفّاظ، عبارتِ ( صَلِّ یا رَبِّ عَلَى شمسِ الضُّحى ) نوشته شده، و در بالاى این عبارت، گچ برى هاى ظریف و قابل ملاحظه اى به چشم مى خورد.
سپس از این محل وارد حرم مى شویم، حرم چهار گوشه اى است كه طول هر ضلعِ آن هشت متر است و بر فرازِ آن گنبدى به ارتفاعِ دوازده متر بر پا شده است.
دیوارهاى حرم تا زیر گنبد، داراى نقّاشى هایى به رنگِ آبى است كه مناظر گوناگون از شكارگاه و غیره را نشان مى دهد. در قسمتِ دیگر كه بیشتر از رنگِ قرمز استفاده شده است، گل هاى گوناگون نقش اندازى شده اند. درچهار طرف بالاى دیواره حرم كتیبه اى با خطِ نسخ نگارش یافته است. كتیبه داخل حرم داراى یكى از قدیمى ترین تاریخ هاى ِ مربوط به این آرامگاه، یعنى سال 449 هـ. ق است.
این كتیبه پیشینه ساختمان بنا را به قرن پنجم عقب مى برد، صندوق چوبى روى مرقد داراى تاریخِ سال 980 ق است. بر گردِ صندوقِ مزبور، سوره هَلْ اتى ( دهر ) كنده كارى شده است
از ایوانِ سمتِ جنوبِ امام زاده به صحن دیگرى راه مى یابیم كه ابعاد آن 24 در 23 متر است و اطرافش مقبره هاى خصوصى بنا شده است. این صحن را صحن نو مى نامند. این بناى قرن پنجم با توجه به اعتقاداتِ مردمِ محل در طول زمان مورد مرمّت و دستكارى قرار گرفته، تا جایى كه براى شناسایى دقیقِ هسته اصلى آن باید بررسى هاى دقیق ترى بر روى آن صورت پذیرد، این امام زاده از اولادِ امام موسى الكاظم (ع) دانسته شده است.
این بنا به شماره 337 در فهرست آثار تاریخى ِ ایران به ثبت رسیده است.
همان گونه كه پیش از این بیان شد به نقل از دائرةالمعارف بناهاى تاریخى ایران، در قرن پنجم، در عهد سلجوقیان وزیرِ شیعى مذهب آن دوره بنامِ مجدالملك اسعد بن موسى البراوستانى قمى اقدام به آبادانى مراقد امامان و امام زادگان نموده است. در تأیید این سخن، دائرة المعارف مصاحب مى نویسد:
جایى دیگر هم بناى اولیه امام زاده را با استناد به لوح سنگى به دست آمده در سال 444 قمرى نوشته اند كه هم زمان با سلطنتِ طغرل بیكِ سلجوقى بوده است.
آنها معتقدند كه در آن زمان سلجوقیان بنا بر مصالح سیاسى خود، مدت زمانى از شیعیان دلجویى كرده و از قدرتشان علیه بنى عبّاس بهره بردارى سیاسى و عقیدتى مى كردند و به آنها اجازه مى دادند كه بناهاى مذهبى خود را احداث و مرمّت كنند. از جلمه این بناها آستانه مقدسه حسین بن موسى الكاظم در طبس است.
پس از آن در دوره ایلخانان مغول، به ویژه در عهد غازان الجایتو و دوره جانشینان تیمور، مرقدهاى امام زادگان، تجدید بنا و تعمیر یا تزیین شده اند. بقعه حسین بن موسى الكاظم (ع) نیز در این زمان مورد مرمّت و بازسازى قرارگرفت و ساختمان هایى به آن افزوده شد، صحن ها و رواق هاى در كنار بقعه با خشت و گل بنا شد و گنبد اصلى نیز مرمّت و تزیین گردید و موقوفاتى نیز براى تأمینِ مخارج و هزینه هاى آن معیّن شده كه وقفنامه هاى مربوط موجود است.
عملیّات مرمّت، بازسازى ، توسعه و احداث بناهاى جدید از جمله آب انبار، زیر نظر امیر حسن خان شیبانى انجام گرفت.
پس از صفویّه بر اساس مداركى كه ذیلاً بدان اشاره خواهد شد بناى حسین بن موسى در قرن سیزدهم مورد مرمّت و بازسازى قرار گرفت.
كتیبه زیرهم كه تا قبل از ویرانى زلزله سال 1357 شمسى در گنبدِ بنا مكتوب بوده، سال 494 ق یعنى اواخر قرن پنجم هجرى را نشان مى دهد. امیر حسن خان شیبانى نیز در سال 1205 قمرى آن را تعمیر و بازنویسى كرده كه خود مؤیّد باستانى بودنِ بقعه است.
آنچه مسلّم است این كه بناى آرامگاه امام زاده طبس، در زلزله سال 1357 هـ. ش بكلى ویران شده و قبل از آن در طول سالهاى متمادى دستخوشِ حوادثِ بسیارى بوده است. چندین بار در آن تعمیرات و تغییراتى به عمل آمده و عاملِ این تغییرات و دگرگونى ها نوعِ بنا و ساختمانهاى آن زمانِ طبس بوده كه نوعاً از خشت و گل بنا مى شدند و به همین علّت شهر طبس تا كنون چندبار تغییر محل داده است، صاحب طرائق الحقائق مى نویسد:
زمینِ مرقدِ امام زاده طبس ابتدا در مركز شهر بوده است.
در كتیبه اى كه بالاى دیوار و زیر گنبدِ قدیم بوده، احداث و تعمیر بنا و تاریخِ 494 و همچنین 1205 دیده مى شود.
كتیبه مزبور را كه مى خوانید و گویاى قدمتِ آرامگاهِ امام زاده است، مرحومِ محمدرضا اظهرى در نامه آستان قدس آورده و در پایانِ آن نوشته است:
به نظر مى رسد كه امام زاده قبلاً كتیبه اى داشته كه به تاریخ 494 نوشته شده است و سپس در زمانِ میرحسن خان تعمیر شده و تمام كتیبه آن در همان زمان نوشته شده باشد و عبارتِ: هكذا وَجَدْتُهُ وَقَرَأتُهُ وَكَتَبْتُهُ، مؤیّدِ آن است.
كتیبه بناى قدیم امام زاده حسین
بسم الله الرّحمن الرّحیم
الْمُتَصَدّى لاِثارَةِ هذا البناءِ العالی، اَلَّذى تَضَمَّنَ اَعْظَمُ اَوْلیاءِ اللهِ تعالى وَ اَصْفِیائِهِ وَ سُلالَةِ الْعِتْرَةِ الاَئمّةِ الطّاهرةِ، خلاصَة السّاداتِ الزّكیّةِ وَالْبَرَرَةِ، الرَّضى الزّكى عَلیْهِ سَلامُ اللهِ الْعَلِى الأعلى وَصلَواةٌ مِنْهُ سبحانَهُ وَتعالى راجیاً إلى عِنایَةِ اللهِ وَرعایَتِهِ، تَقَرُّباً إلى كَرَمِهِ وَشْكراً على نِعَمِهِ بِاِعْلاء هذِهِ الْقُبَّةِ وَالرَّوضَةِ وَتَوَلَّ بِتَأكیدِ بُنْیانِها وَتأسیسِ أرْكانِها زَینُ الْمِلّةِ وَالدَّولَةِ وَالدّین، الشیخ على وَفَّقَهُ اللهُ على اِعانَةِ الاِنامِلِ و حَشَرَهُ مَعَ جمیعِ الاَنْبیاءِ وَ الرُّسُلِ وَالصّدّیقینَ وَالاَوصیاءِ وَالشُّهداءِ وَالصّالحینَ وَحَسُنَ اولئكَ رفیقاً.
الحمدُ لِلهِ الَّذى هّدانا لِهذا وَما كُنّا لِنَهْتَدِى لَو لا اَنْ هَدانَا اللهُ.
فى جمادى الثانى عام اربعٍ و تسعینَ وَ اَرْبَعَمِائَةٍ مِنَ الْهِجرةِ النَّبَوِیّةِ، هكذا وَجَدْتُهُ وَ قَرَأتُهُ و كَتَبْتُهُ. الرّاجى الى التّوفیقِ ( راجیاً التوفیق ) … وَاسْتَسْعَدَ بِتَعمیرِ هذِهِ الْبّقْعَةِ الْمَنیِعَةِ الاْمیرِ الاْعظمِ المولَى الاَفخَمِ، تاجُ الخوانین الْعظامِ افتخارُ الاَعرابِ وَالاْعجام ( العرب والعجم ) امیر حسن خان ابن السعید الشهید امیرعلى مردان خان وفَّقَهُ اللهُ تعالى وَ فَتَحَ لَهُما بابَ النّجاةِ. فى شهرِ ربیع الثانى 1305
بازگویى یك رخداد
در مورد پیدایشِ مزار امام زاده حسین بن موسى الكاظم (ع) در طبس، میرزا علیخانِ نائینى ملقّب به صفاءالسّلطنة در كتاب گزارش كویر یا تحفة الفقرا كه مربوط به سالهاى 1300ـ1299 هـ.ق است قضیه اى را آورده كه گویاى كرامت و فضیلتِ این امام زاده است. در این قضیه كه ذیلاً خواهد آمد، سفارشِ حضرت امام رضا (ع) نسبت به برادرش، خود مؤیّدى است بر صحّتِ انتسابِ امام زاده به موسى بن جعفر(ع) و قرار دادنِ ایشان در زمره فرزندانِ پیامبر صلى الله علیه و آله و سلم.
میرزا علیخان نائینى واقعه سفرِ خود را به طبس چنین نقل كرده است:
عصر روز جمعه بیست و چهارم جمادى الثانى به زیارتِ شاه زاده حسین بن موسى الكاظم (ع) رفتیم. در تحقیق حالِ این امام زاده گفته اند:
شیخ على شیبانى علیه الرّحمه كه از معاریفِ علماى متصوّفه بود، به قصدِ زیارتِ كعبه معظّمه از موطنِ خود حركت كرده، چون به طبس رسید، شب در عالمِ واقعه به شرفِ خدمتِ حضرتِ امام رضا صلوتً الله و سلامه علیه مشرّف گردید، حضرت به او فرموند:
تنخواهى كه به جهتِ زیارتِ بیت الله الحرام موجود كرده اى ، صرفِ بناى شاهزاده حسین نما، در پیشگاه حضرت خداوندى به جاى حجّ مقبول به درجه قبول موصول خواهد بود. نشان مدفن را هم به او فرمودند.
عرض مى كند: من مردى غریبم و یحتمل نتوانم از عهده انجامِ این امر برآیم.
حضرت فرمود: به حاكم نیز سفارش كرده ایم كه تو را امداد نماید.
شیخ از خواب برخاسته، نشانى را كه حضرت به او داده ثبت نمود راهِ سراى حاكم را كه یكى از خوانین ازبك بود در پیش مى گیرد. ازآن طرف، حاكم هم در عالمِ رؤیا مأمورِ امداد شده، انتظار ورود و استمداد او را مى برده است. دراین بین، شیخ رحمةالله علیه وارد شده، تفصیلِ واقعه را بازگو مى كند. حاكم انگشتِ قبول بر دیده نهاده، عمله كار حاضر نموده، آن موضعِ معین را مى شكافند. به همان نشان كه حضرت سلام الله علیه فرموده بودند، جوانى یافتند میان بالا، گندمگون، خالى در گوشه ابروى راست داشته است، شیخ بلافاصله به سجده افتاده، شكر الهى بجا آورده، تنخواه را به صرفِ تعمیرِ بقعه مى رساند و بعضى از اراضى را هم كه در آنجا منزل داشته خریدارى نموده، وقفِ این بقعه مى نماید و بعد از آن دیگران متدرّجاً گنبدى بزرگ در جلو بقعه عمارت نموده و حیاطى عالى با تالار و طاقها با وسعت و شكوهِ شایسته به اتمام رسانده اند و مرحوم سید عبدالحقِّ گورسرخى مزرعه ملوند را وقفِ این جناب نموده، مردم هم موقوفاتِ چند افزوده اند.
در این ازمنه متأخرّه مرحوم امیر حسین خان حاكم طبس تعمیراتِ لایقه از اینجا بوجود آورده كه آثارِ آن هنوز برقرار است.
پس از مطالعه و بررسى تاریخچه و موقعیّت شهرستان طبس در رابطه با بناى تاریخى آرامگاه امام زاده حسین بن موسى (ع)، معلوم مى شود این شهرستان كه از بلاد و سرزمین هاى باستانى خراسان است، از قدیم در فرهنگِ ساختمان سازى آن، خشت و گل مطرح بوده و بناهاى طبس عمدتاً به وسیله خشت و گل ساخته مى شده، لذا بناهاى تاریخى آن كه اغلب گلى بودند، به علتِ وجود حوادثِ طبیعى ، مانند زلزله هاى مكرّر و حملاتى كه به این شهر شده؛ مانند حمله ازبك ها به سال 1006 هجرى در عهد شاه عباسِ اول از بین رفته و به همین دلیل این طور كه از آثارِ بجاى مانده و خرابه ها معلوم مى شود، شهر طبس تاكنون در سه نقطه بازسازى شده و سه بار جاى خود را عوض كرده است.
بارِ اول، این شهر در كنار مقبره امام زاده حسین بن موسى بنا گردیده و آثارِ آن هنوز باقى است.
بارِ دوم هم، در محلِ همین شهر فعلى بوده و دو دروازه داشته كه یكى در سمتِ مشرق و دیگرى در سمتِ مغربِ شهر باز مى شده و دورِ شهر هم برج و بارویى بوده كه خرابه هاى آن هم اكنون جزء شهرِ جدید درآمده است.
بار سوم محلّى است كه اخیراً شهر با سبك و اسلوب شهرسازى ساخته شده و داراى خیابانها و میادینى است و روزبه روز در حال توسعه و ترقّى است
ویرانى مزار در زلزله سال 1357 و نوسازى آن
با توجه به سوابق یاد شده، مقبره امام زاده حسین بن موسى الكاظم (ع) در طبس از قدیم موردِ توجّه و استقبالِ مردم بوده و به سعى و كوششِ ارادتمندانِ به امامتِ و ولایت توسعه یافته و تأسیساتِ جانبى به فضاى سبز در آنجا ایجاد شده بود، اما متأسفانه در زلزله ویرانگرِ طبس به سال 1357 شمسى این بنا بكلّى ویران شد.در این تخریب، قسمتِ اعظمِ منابعِ درآمد آستانه امام زاده نیز از بین رفته بود و بازسازى بقعه و اماكن جوارِ آن نیاز به هزینه اى سنگین داشت، پس از آن آستان قدس رضوى ، با مساعدتِ كامل، اقدام به بازسازى آن بقعه مباركه و رواقهاى اطراف نمود و به سبكى بسیار عالى ، بنایى كاملاً مطلوب و درخور شأنِ این امام زاده لازم التعظیم و در جهتِ رفاه حال زائران با به كارگیرى طرحى جامع، احداث كرد.بر اساسِ این طرح، توسعه و ایجاد اماكنِ فرهنگى مذهبى و اقامتى در نظر گرفته شده، گرداگرد بقعه، ایوان ها و حجره ها و تأسیساتِ زیادى براى رفاهِ زائران و دیگر هدفهاى مذهبى و فرهنگى ایجاد گردیده و مساحتِ زیادى به فضاى سبز در اطرافِ بقعه اختصاص داده شده است.
ویژگیهاى بناى كنونى مزار امام زاده
در این بناى جدید نیز مانند همه بناهاى آرامگاهى ، مرقد امام زاده، هسته اصلى است كه مركّب از اتاقى مربّع با پوششى گنبدى شكل است. مراقد امام زاده در وسط این اتاق، زیر گنبد قرار گرفته و بر روى آن ضریحى نصب شده است. در دروه ضریح، سنگ قبرى از سنگ مرمر اعلا و بسیار ممتاز به ابعاد 267 در 116 سانتیمتر و حدود یك متر ارتفاع دیده مى شود.در پیرامون این ضریح، رواقهایى چند قرار دارد كه ایوانهایى با سردرهاى بلند آنها را از صحن مزار جدا مى سازد.گنبد مزار نیز بسیار زیبا و آراسته به كاشى معرّق است. چهار گلدسته كوچك به عنوان برج ساعت، هر كدام به ارتفاع شش متر در چهار گوشه پشت بام حرم، زیبایى خاصى به مجموعه حرم داده است.هشت رواق مربّع شكل، به ابعاد 9 در 9 نیز در گردادگرد حرم قرار دارد و چهار رواق به صورت هشتى به مساحت 78 متر مربّع، در فاصله میان رواق ها ساخته شده است.در كنار در ورودى حرم، اشعارى به خط زیباى حبیب الله فضائلى نوشته شده كه چنین آغاز مى شود:
بیا كه تربت فـرزند حیدر است اینجا |
سلیل حضرت موسى بن جعفر است اینجا |
|
گـل ریـاض جـهان نور دیده زهرا |
عزیز جان نـبى پـور حیدر است اینجا |
|
گرفت دامن او را زجان و دل سروى |
كه حـاجتش به بر حق میسر است اینجا |
صحن گسترده و باشكوه مزار نیز با غرفه ها و سردرهاى بزرگ پیرامون، 44322 متر مربّع مساحت دارد. این صحن داراى شش سردر ورودى است كه كاملاً قرینه سازى شده اند.در بالاى هر ضلع صحن، چهار گلدسته بلند و زیبا برافراشته شده است.یكى از سنگ هاى تاریخى به دست آمده از حوزه بناى باستانى امام زاده، سنگ قبر نسبتاً بزرگى است كه بر مزار خواجه شمس الدین حسین شاه بوده است و حدود دو متر طول و سى سانتیمتر عرض و بیش از پانزده سانتیمترقطر دارد. بر سطح این سنگ، نوشته ها و شعرهایى به صورت كنده كارى مشهود است و تاریخ 800 هجرى قمرى بر آن حك شده است. این سنگ تاریخى اكنون در صحن مطهر، نزدیك در ورودى به حرم، در قابى شیشه اى مورد بازدید زائران قرار دارد.
سروده اى در ستایش حسین بن موسى الكاظم(ع)
شهى كه خلق خدا جمله در امـان وى اند |
مـلایك از شرف و جـاه پاسبـان وى اند |
|
سپهرو مهرو مه وعرش وفرش ولوح وقلم |
طـفیل ذات شریف و بـلند شـان وى اند |
|
ز جنّ وانس ووحوش وطیور و خیل ملك |
به سال و ماه و شب و روز میهمان وى اند |
|
امام زاده اعــظم، حـسینِ بِن مـوسى |
كه مهر و ماه به فرمان، كنار خوان وى اند |
|
رسید قنبر مفلس به پاى بـوسش و بـس |
ز زائــران وى امروز میزبان وى انـد |
|
خداى خیر دو دنیا به جـمله شـان بدهد |
چـنان كه جمله هوادار و همعنان وى اند |
|
ز واقـف و مـتولّى ، ز مـالك و سالك |
كه روز و شب پى تـقبـیل آستان وى اند |
برگرفته از كتاب ستاره پرفروغ آسمان كویر
برای دیدن تصاویر زیبا از امامزاده روی عکس زیر کلیک کنید
Click on the image below to see the beautiful images of the Holy
برای دیدن امکانات گردشگری امامزاده روی تصویر زیر کلیک کنید
For more information, click the following Ytsvyr
برای دیدن زندگینامه امامزاده حسین ابن موسی الکاظم
روی تصویر زیر کلیک کنید
کلیه حقوق برای سایت ” دانشنامه طبس گلشن ” محفوظ است
استفاده از مطالب و تصاویر با ذکر منبع ” دانشنامه طبس گلشن ” مجاز است
پاسخ دهید