ابنیه روستای نایبند
بررسی محیط کالبدی و خصوصیات معماری ابنیه روستای نایبند – طبس
موقعیت اقلیمی و جغرافیایی:
روستای نای بند در جنوب شهرستان طبس، در کنار جاده طبس- راور و تابع دهستان کویر با 105 کیلومتر فاصله از مرکز دهستان، روستای زنوغان، و 134 کیلومتر فاصله با نزدیکترین شهر، دیهوک، واقع شده است. تابستانهای بسیار گرم و آفتابی و زمستانهای معتدل به همراه وجود قنات ها وچشمه هایی که آب مورد نیاز روستا را تامین میکند، باعث می گردد اراضی این روستا همواره قابل کشت باشد. از درختان و گیاهانی که در این روستا به عمل می آیند انواع مرکبات، نخل، توت وانواع محصولاتی نظیرگندم، جو، سبزیجات و حبوباتی است که بیشتر برای تامین نیازهای عمومی خانوارها کشت می شوند.
تشریح فضای معماری روستا
بافت و نحوه استقرار ابنیه روستا که ساخت کالبدی ماسوله و ابیانه را در ذهن تداعی میکند، بر روی صخره سنگ بزرگی در دامنه کوههای نای بند و به صورت کاملا ارگانیک شکل گرفته و غالبا 2 طبقه هستند. بیشتر خانه ها دارای حد و مرز مشخصی نیستند و اغلب در استفاده از بسیاری فضاها نظیر: تنور خانه، توالت، آغل و فضاهای ورودی و حیاط مالکیت اشتراکی دارند.
بسیاری از کوچه های روستا سرپوشیده و به شکل ساباط اند. سکویی برای نشستن نیز در آن به چشم میخورد که ظاهرا به عنوان فضای جمعی استفاده می گردد. هیچ انتظام خاصی در شکل گیری محلات یا کوچه های روستا وجود ندارد و بافت روستا از شیب طبیعی زمین پیروی می کند.
عمده ترین مصالح مورد استفاده در ساختمانهای این روستا، خشت و کاهگلی است که به سبب استفاده از شن های تیره رنگ این نواحی ، خاکستری رنگ می باشند. از سنگ نیز به عنوان کرسی چینی و نوعی تحکیم در ابتدای دیوارها استفاده شده است. استفاده از سازه های مختلفی در ساخت منازل این روستا مرسوم است. برای پوشاندن سقف خانه ها، تیرهایی از جنس تنه نخل و پوششی از برگ درخت خرما، در بسیاری از منازل دیده می شود ولی استفاده از طاق و قوس نیز در بناهای اعیانی کاربرد داشته و در بهترین حالت، تذهیب یا یک نقاشی ساده زینت بخش سقف اتاق می گردد.
به علت صخره ای بودن بستر روستا امکان گود برداری و حفر چاه وجود ندارد به همین علت، توالت های دو طبقه در این منطقه مرسوم است. طبقه اول این توالت ها با 50 تا 1 متر ارتفاع به عنوان انباره ای برای فاضلاب ساخته می گردد که در هنگام پر شدن انبـاره، با مخلوط کردن خاک و فاضلاب، از آن در مزارع اطراف استفاده می کنند.
یکی دیگر از مشخصه های بناهای این روستا، استفاده گسترده از کنگره های مثلثی شکل در نماها و جداره های ساختمانها می باشد. این کنگره ها که غالبا در جبهه های شرقی و جنوبی به وفور دیده می شوند، فرم خاصی از بادگیر بوده که در جهت بادهای مطلوب روستا ساخته شده و همچنین به عنوان فیلتری در برابر بادهای همراه با شن عمل می نماید. استفاده ازدیوارهای ضخیم خشتی با کمترین مقدار بازشو علارغم کاهش استفاده از نور طبیعی روز، باعث کاهش تبادل حرارتی ساختمانها و در نتیجه نوعی همسازی با اقلیم می گردد.
با وجود طوفاهای شن و بارانهای موسمی شدیدی که مهمترین عامل فرسایش و تخریب روستا به حساب می آید و نیز مهاجرت عده زیادی از اهالی، این روستا هنوز مسکونی بوده وبا توسعه آن، بناهای جدیدی در قسمت شمال آن ساخته شده است.(1)
منظر روستای نایبند چرا فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است ؟
نخستین جاذبه روستای تاریخی نایبند، حضور آن به عنوان واحه ای ( نقطه سرسبز در میان صحرا) بر ساحل دو کویر پهناور لوت و دشت کویر است و از اینکه موقعیت ممتاز روستا در مکانی که تا شعاع 200 کیلومتری آن، چنین آبادی یافت نمی شود، بسیار حائز اهمیت می باشد.
به تعبیری دیگر، نایبند یک اتفاق و یک لحظة مکانی در دل کویر است که همواره برای در راه ماندگان و گم شدگان در بیابان، بهشت را تداعی می کرده است.
در مستندات و کتب تاریخی قرون اولیه تاریخ اسلام، نام نایبند به همراه تعریف آن به عنوان استراحتگاه و مکانی در حاشیه کویر برده شده است.
وجود چشمه های آب سرد و گرم منحصر بفرد در دو ناحیه معروف به زردگاه و دیگ رستم، شاید مهم ترین عامل پیدایش آبادی در این نقطه از کویر بوده است.
این چشمه ها در نتیجه فعالیت فرآیندهای زمینی هستند که تاکنون در این محل جاری گشته و همواره مورد توجه ساکنین و رهگذران از روستا بوده اند و استقرار نایبند بر میانه کویر و شکل گیری بستر مناسب برای ایجاد باغات و نخلستان ها در زمینهای مجاور روستا، باغات چند طبقه (نخلستان، مرکبات و سبزیجات) را در اطراف روستا شکل داده است.
استقرار روستا بر بلندای کوه و کمبود زمین برای ساخت و ساز، معماری روستا را دارای فرم خاصی نموده و چاره اندیشی ساکنین روستا برای بهره وری بیشتر از فضاهای معماری سبب ساخت بناهایی با مساحت محدود و چند طبقه شده است که از جمله ویژگی ها و ارزشهای معماری روستا محسوب می شود.
کوچه های پیچ در پیچ این روستا همراه با فرم چند طبقه ای بناها بر بلندای کوهی که اطراف آنرا باغات و نخلستانها در بر گرفته ، منظر فرهنگی قابل ارزشی را در میانه کویر ایجاد کرده است. لازم به ذکر است که منظر فرهنگی روستای «نایبند» در شهرستان طبس با همکاری بنیاد مسکن انقلاب اسلامی در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسید ه است.(2)
منبع :
- دانشنامه طبس گلشن
- ایسنا
پاسخ دهید